Τι πρέπει να αλλάξει - Άρθρο μου στο ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ - 23/04/2023

Κώστας Χ. Χρυσόγονος

Καθηγητής Νομικής Α.Π.Θ. 

Μέλος Π.Σ. ΠΑΣΟΚ

Στο τέλος του 2024 συμπληρώνεται πενταετία από την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση του 2019. Από εκεί και πέρα μπορεί η Βουλή, σύμφωνα με το άρθρο 110 παρ. 6 του Συντάγματος, να διαπιστώσει την ανάγκη αναθεώρησης συγκεκριμένων συνταγματικών διατάξεων, ώστε η επόμενη Βουλή να προχωρήσει στην τροποποίηση ή κατάργησή τους. Αν και η απαιτητική αυτή διαδικασία ενδέχεται να μην ολοκληρωθεί πριν το 2027, πάντως η συζήτηση για τις αλλαγές πρέπει να ξεκινήσει από τώρα, ώστε το πολιτικό σύστημα να είναι έτοιμο για τη λήψη των σχετικών αποφάσεων, όταν έρθει η ώρα.

Η πιο εμφανής ανάγκη αναθεώρησης αφορά το άρθρο 90 παρ. 5 του Συντάγματος, δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη απευθύνει στη χώρα μας σύσταση να θεσμοθετηθεί η συμμετοχή του ίδιου του δικαστικού σώματος στην επιλογή των Προέδρων και Αντιπροέδρων των τριών ανώτατων δικαστηρίων (Άρειος Πάγος, Συμβούλιο Επικρατείας, Ελεγκτικό Συνέδριο), στο πλαίσιο της έκθεσής της του έτους 2022 για την κατάσταση του κράτους δικαίου στα κράτη- μέλη. Αν θέλουμε να αποφύγουμε το ενδεχόμενο περιπετειών αντίστοιχων με εκείνες που έχουν ήδη η Πολωνία και η Ουγγαρία, με παραπομπές στο Δικαστήριο της Ένωσης για ζητήματα έλλειψης ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης απέναντι στην πολιτική εξουσία, είναι ενδεδειγμένη η τροποποίηση του άρθρου 90 παρ. 5, έτσι ώστε να γίνεται π.χ. μια προκαταρκτική ψηφοφορία στην ολομέλεια του οικείου ανώτατου δικαστηρίου και στη συνέχεια η κυβέρνηση να επιλέγει το ένα από τα δύο ή τρία πρόσωπα, τα οποία θα της έχει προτείνει η ολομέλεια. Σχετικές ιδέες είχαν διατυπωθεί άλλωστε σε πρακτικά ολομελειών ανώτατων δικαστηρίων από τη δεκαετία του 1990, χωρίς όμως συνέχεια, αφού οι εκάστοτε κυβερνήσεις δεν ήθελαν να χαλαρώσουν τον εναγκαλισμό τους με την ηγεσία της δικαιοσύνης.

Τον τελευταίο καιρό έχει έρθει εξάλλου στην επικαιρότητα, μέσα από τις αλλεπάλληλες τροποποιήσεις του Εκλογικού Κώδικα, το ζήτημα της δυνατότητας απαγόρευσης της συμμετοχής αντιδημοκρατικών κομμάτων στις βουλευτικές εκλογές. Εδώ ασφαλής λύση θα ήταν η αναθεώρηση του άρθρου 29 του Συντάγματος, ώστε να προβλεφθεί ρητά ο θεσμός, εφόσον κρίνεται αναγκαίος για την προστασία του πολιτεύματος, σε συνδυασμό με την προσθήκη σχετικής παραγράφου στο άρθρο 100, προκειμένου να ανατεθεί η σχετική αρμοδιότητα στον φυσικό κριτή των εκλογικών διαφορών, δηλαδή το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (ΑΕΔ), και ν’ αποφευχθεί το ενδεχόμενο αντιφατικών αποφάσεων μεταξύ εκείνου και του Α΄ Τμήματος του Αρείου Πάγου.

Μια ελληνική ιδιαιτερότητα είναι η πρόβλεψη του άρθρου 16 παρ. 5 του Συντάγματος ότι η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, αφού αντίστοιχη διάταξη δεν υπάρχει σε άλλο ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Η αναθεώρηση του άρθρου 16 έχει συζητηθεί επανειλημμένα και ίσως αποδειχθεί ότι είναι πια ώριμη να προχωρήσει, προκειμένου να περιορισθεί η οικονομική αιμορραγία της χώρας για φοιτητικό συνάλλαγμα στο εξωτερικό.

Όλα αυτά βέβαια συναρτώνται με την εξέλιξη του δημόσιου βίου μετά τις επικείμενες βουλευτικές εκλογές και το πολιτικό κλίμα που θα διαμορφωθεί. Μπορεί να υποθέσει κανείς ότι, εφόσον οδηγηθούμε σε κυβερνήσεις συνεργασίας στηριγμένες σε ισχυρές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες, θα διευκολυνθεί και η εξεύρεση της απαραίτητης υπερ-πλειοψηφίας των 180 βουλευτών για την αναθεώρηση. Αν αντίθετα έχουμε μονοκομματική κυβέρνηση με οριακή πλειοψηφία, φαίνεται πιο πιθανή η όξυνση της αντιπαράθεσης και δυσκολότερη η επίτευξη ευρύτερων συναινέσεων. Ο χρόνος θα δείξει.

Άλαλα τα χείλη των ασεβών - άρθρο μου στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ 27/03/2023

Κώστας Χρυσόγονος 

Μέλος Π.Σ.  Π.Α.ΣΟ.Κ

Άλαλα τα χείλη των ασεβών

Η δήλωση του Νίκου Ανδρουλάκη ότι το ΠΑ.ΣΟ.Κ είναι έτοιμο να συζητήσει μετεκλογικά τη συμμετοχή του σε κυβέρνηση συνεργασίας τόσο με τη «Νέα Δημοκρατία» όσο και με τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α., υπό την προϋπόθεση όμως ότι πρωθυπουργός δεν θα είναι ο αρχηγός κανενός από τα δύο κόμματα, προκάλεσε την οξύτατη αντίδραση του κυβερνητικού εκπροσώπου. Ο τελευταίος υποστήριξε ότι η θέση του Προέδρου του ΠΑ.ΣΟ.Κ. είναι «θεσμικά ασεβής» και συνιστά «πρόκληση στη δημοκρατική τάξη».

Αναμφισβήτητα  ο -γεωπόνος στο επάγγελμα- κυβερνητικός εκπρόσωπος δικαιούται να κάνει τις δικές του εκτιμήσεις για τη στάση των πολιτικών του αντιπάλων και να διαλέγει υψηλούς τόνους ή ήπιο πολιτικό κλίμα. Θα έπρεπε ωστόσο να ήταν πιο προσεκτικός στην επιλογή των λέξεων, αν δεν θέλει να κατηγορηθεί για παχυλή αμάθεια, σε ό,τι αφορά τόσο τα συνταγματικά και θεσμικά δεδομένα (αφού ο όρος «θεσμικά ασεβής» καταφανώς υπονοεί ότι η θέση Ανδρουλάκη είναι αντισυνταγματική/αντιθεσμική), όσο και την πολιτική ιστορία του τόπου (ενόψει της οποίας μπορεί να μετρηθεί τί συνιστά «πρόκληση για τη δημοκρατική τάξη» ). Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν εκπροσωπεί όχι τον εαυτό του, αλλά την  κυβέρνηση της χώρας. 

Σε ό,τι αφορά την ιστορική διάσταση του ζητήματος, αν ο κυβερνητικός εκπρόσωπος έκανε τον κόπο να ερευνήσει, θα ανεκάλυπτε ότι στα μεταπολεμικά χρόνια  σε τρεις περιπτώσεις σχηματίσθηκαν στην Ελλάδα κυβερνήσεις συνεργασίας με πρωθυπουργό τρίτο πρόσωπο, αντί για τον αρχηγό του πρώτου σε δύναμη εδρών κόμματος. Η πρώτη ήταν το 1947-49, όταν ο αρχηγός του Λαϊκου Κόμματος Κωνσταντίνος Τσαλδάρης αποδέχθηκε τη συμμετοχή του κόμματός του στις κυβερνήσεις διαδοχικά  Μάξιμου,  Σοφούλη και  Διομήδους. Η δεύτερη το 1989 – 90, όταν ο Πρόεδρος της «Νέας Δημοκρατίας» Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αποδέχθηκε  ως πρωθυπουργους Τζανετάκη και Ζολώτα. Και η τρίτη το 2011-12, όταν ο τότε Πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Γιώργος Παπανδρέου συναίνεσε στον σχηματισμό της κυβέρνησης Παπαδήμου. 

Όσο αφορά εξάλλου τη συνταγματική πλευρά, καμία διάταξη του ισχύοντος Συντάγματος δεν θέτει ως προϋπόθεση του σχηματισμού κυβέρνησης την κατάληψη της θέσης του πρωθυπουργού από τον αρχηγό του ισχυρότερου από τα συνεργαζόμενα κόμματα, ούτε και υποστηρίχθηκε ποτέ στα σοβαρά παρόμοια άποψη από οποιονδήποτε εκπρόσωπο της θεωρίας του συνταγματικού δικαίου. Αντικείμενο συζήτησης έχει αποτελέσει μόνο το κατά πόσο θα όφειλε ο πρωθυπουργός να είναι εν ενεργεία βουλευτής, αλλά και αυτό ακόμη γίνεται δεκτό από την κρατούσα γνώμη ότι δεν απαιτείται. Επιβεβαιώθηκε άλλωστε τούτο και στη συνταγματική πρακτική κατ΄ επανάληψη, αφού ούτε ο Ξενοφών Ζολώτας ούτε ο Λουκάς Παπαδήμος ήταν βουλευτές, και όμως οι κυβερνήσεις τους έτυχαν ψήφου εμπιστοσύνης από τα τρία μεγαλύτερα κόμματα και της σημερινής  σύνθεσης του Βουλής. 

Θεσμική ασέβεια και πρόκληση στη δημοκρατική τάξη συνιστά αντίθετα η υποκλοπή από τις κρατικές μυστικές υπηρεσίες – που τελούν υπό την προσωπική εποπτεία και ευθύνη του πρωθυπουργού- των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων του αρχηγού κόμματος της αντιπολίτευσης, ενώ η μεταβάπτισή της σε «νόμιμη επισύνδεση» αποτελεί πρόκληση και για τη νοημοσύνη των πολιτών. Στον ελληνικό λαό εναπόκειται, στις προσεχείς εκλογές, να καταστήσει άλαλα τα χείλη των ασεβών.