Συνέντευξη του Κώστα Χρυσόγονου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ 02/04
• Από τα σενάρια που πρότεινε ο πρόεδρος Γιούνκερ φαίνεται ότι προκρίνεται η λογική να προχωρήσουμε με πολλές ταχύτητες.
Η λογική αυτή είναι περισσότερο προέκταση του προβλήματος παρά απάντηση, διότι το βασικό πρόβλημα είναι η έλλειψη επαρκούς συλλογικής ταυτότητας, δηλαδή αίσθηση του «εμείς» που δημιουργεί αντιπαλότητες και ανισότητες και καταλήγει σε σχήματα α λα καρτ, τα οποία φαίνεται ότι θα συνεχιστούν με άγνωστες επιπτώσεις, διότι μ αυτό τον τρόπο δεν διασφαλίζεται η ομοιογένεια της ΕΕ ούτε η βιωσιμότητά της. Το σημαντικότερο πρόβλημα που θα προκύψει θα είναι ας πούμε, αν υπάρχει μια ομάδα χωρών, οι οποίες θα ήθελαν να προχωρήσουν σε μια στενότερη συνεργασία, και κάποιες απ΄ αυτές στην πορεία διαφωνήσουν, θα δημιουργηθούν εντάσεις από τους αποκλεισμούς, που μπορεί να αποδειχθούν υπονομευτικές για τη συνοχή της Ένωσης.
• Ο κ. Γιούνκερ πάντως βάζει ως προϋπόθεση την αρχή του μη αποκλεισμού. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα ενισχυμένης συνεργασίας από τουλάχιστον εννιά χώρες.
Ο κ. Γιούνκερ έχει πει πολλά και τελευταία είπε ότι ισχύει το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, αλλά δεν είναι ιδεολογία, δηλαδή τα λέει κι έτσι τα λέει κι αλλιώς. Αν πάντως επικρατήσει μια τέτοια λογική σε ευρύτερη κλίμακα απ' αυτή που συμβαίνει σήμερα με την ευρωζώνη και τη Σένγκεν, θα οδηγήσει σε μια τελείως διαφορετική Ευρώπη, που θα επιτείνει τα προβλήματά της.
• Ποιος φταίει γι αυτό; Οι Γερμανοί και οι δορυφόροι τους ή οι χώρες του Βίσεγκραντ που βλέπουν την Ευρώπη υπό το πρίσμα του στενού συμφέροντος της περιφέρειάς τους;
Δεν θέλω να δείξω κάποιον με το δάχτυλο. Υπάρχουν δύο τάσεις: Η μία είναι η ενοποιητική και προκύπτει από την αντίληψη ότι τα σημερινά προβλήματα είναι στη βάση τους παγκόσμια και είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν από ένα μεμονωμένο κράτος, άρα είναι ανάγκη συσπειρώσεων περισσότερων εθνικών κρατών. Από την άλλη πλευρά, το πολιτικό διακύβευμα, ο πολιτισμός και ο δημόσιος χώρος έχουν μείνει κατά βάση εθνικοί. Άρα είναι δύσκολο να δημιουργηθούν από τη μια μέρα στην άλλη, οι ευρύτερες συλλογικές ταυτότητες, όπως η ευρωπαϊκή ταυτότητα, οι οποίες θα επέτρεπαν την οικοδόμηση ισχυρών υπερεθνικών πολιτικών θεσμών και μάλιστα με δημοκρατική νομιμοποίηση. Εγώ βλέπω ότι το σημείο από το οποίο θα έπρεπε να ξεκινήσει το πράγμα θα ήταν η ενίσχυση της δημοκρατίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με μεγαλύτερη εξάρτηση της Κομισιόν από το ΕΚ και με ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Ένωσης σε τομείς που θα απέφεραν όφελος για όλους, όπως είναι για παράδειγμα μια κοινή άμυνα και μια κοινή εγγύηση των συνόρων. Αυτό θα σήμανε πολύ μεγάλες οικονομίες κλίμακος, ειδικά για τις χώρες στην περιφέρεια της Ένωσης που είναι εκτεθειμένες, όπως η Ελλάδα που είναι υποχρεωμένη να δαπανά γύρω στο 2,5% του ΑΕΠ της σε αμυντικές δαπάνες, ενώ άλλες χώρες δαπανούν λιγότερο από 1%. Αν μπορούσε να υπάρξει ενιαία ευρωπαϊκή άμυνα και κοινή εγγύηση των συνόρων, η εξοικονόμηση που θα μπορούσε να γίνει για την Ελλάδα και για άλλες χώρες θα ήταν πολύ σημαντική και μάλιστα αν την υπολογίσουμε σε βάθος χρόνου, διότι οι εξοπλιστικές δαπάνες πραγματοποιούνται με δανεικά χρήματα τα οποία τοκίζονται και επιβαρύνουν το δημόσιο χρέος.
• Άρα μας συμφέρει να προχωρήσουμε με μεγαλύτερη ταχύτητα μ΄ αυτούς που το θέλουν και αυτό είναι ένα θετικό παράδειγμα για την επιλογή των πολλαπλών επιλογών εφόσον δεν υπάρχουν αποκλεισμοί.
Το πρόβλημα, σ' αυτή την περίπτωση, όπως διαφαίνεται και στην περίπτωση της ευρωζώνης -η οποία είναι στην ουσία Ευρώπη των δύο ταχυτήτων- είναι ότι δεν υπάρχει επαρκής έλεγχος, γιατί ούτε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ούτε η Κομισιόν είναι θεσμοί της ευρωζώνης, ούτε θα μπορούσαν να δημιουργηθούν κι άλλοι θεσμοί και άρα μένει μοναδικός θεσμός το Eurogroup, δηλαδή μια άτυπη σύναξη των υπουργών Οικονομικών, όπου τον κύριο λόγο έχουν οι υπουργοί Οικονομικών των ισχυρότερων χωρών και μεγαλύτερων οικονομιών. Δηλαδή μεγεθύνεται αντί να μικραίνει η διαφορά ισχύος και το αποτέλεσμα είναι να μεγαλώνουν και οι εντάσεις, όπου υπάρχουν διαφορές απόψεων. Το υγιές θα ήταν να υπάρχει δημοκρατική νομιμοποίηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά αυτό προϋποθέτει να είναι όλα τα κ-μ της ΕΕ μέλη της ευρωζώνης, ώστε να γίνει η οικονομική διαχείριση από ένα ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών. Διαφορετικά θα λειτουργούσε ως ένα διευθυντήριο, όπως γίνεται άλλωστε, καθώς ως υπουργός Οικονομικών της ευρωζώνης λειτουργεί ο εκάστοτε υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, και αυτό λειτουργεί διαλυτικά για την ίδια την ΕΕ.
• Κι εμείς έχουμε ταλαιπωρηθεί πολύ απ΄ αυτή την άτυπη διακυβέρνηση ως χώρα. Αλλά από την άλλη, δεδομένου ότι το Eurogroup αποτελείται από εκπροσώπους των κρατών-μελών και άρα επιβεβαιώνει την υπεροχή του Συμβουλίου και της διακυβερνητικής μεθόδου, μια πιο κοινοτική και αναδιανομή των αρμοδιοτήτων δεν θα προϋπέθετε αλλαγή των Συνθηκών;
Προφανώς όχι. Χρειάζονται αλλαγές που θα ενισχύσουν τη δυναμική των θεσμών της Ένωσης και θα εξασθενίσει η διακυβερνητική διάσταση, αλλά το ζητούμενο είναι να υπάρξει πολιτική βούληση γι΄ αυτό. Αν τελικώς δεν υπάρξει πολιτική βούληση, τότε φοβάμαι ότι η ΕΕ λειτουργώντας με τη λογική του ποδηλάτη, θα βρεθεί σε πορεία αποσύνθεσης.
• Δεν θα λειτουργήσει το ένστικτο της επιβίωσης, που απαιτεί τη συσπείρωση των κρατών σε μεγαλύτερες οντότητες όπως προείπατε;
Ας το ελπίσουμε. Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος σε παρακμή, σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο τόσο από πληθυσμιακή όσο και από οικονομική άποψη. Θα μπορέσει να διαχειριστεί με περισσότερη λογική αυτό το πρόβλημα αν είναι ενωμένη. Αν κατακερματιστεί, η παρακμή θα επιταχυνθεί και θα είναι δυσκολότερα για όλους.
• Οικονομικά γιατί είμαστε σε παρακμή;
Γιατί οι αναπτυξιακοί ρυθμοί είναι χαμηλότεροι από τον υπόλοιπο κόσμο, ορισμένες χώρες, όπως οι μεσογειακές έχουν πέσει σε στασιμότητα ή και σε σοβαρή ύφεση όπως η Ελλάδα και θα δούμε τι θα γίνει με τις υπόλοιπες που βρίσκονται σε έξαρση αλλά δεν δικαιολογείται από τα πράγματα. Για παράδειγμα, η αύξηση των εξαγωγών δεν μπορεί να είναι συνεχής. Κάποια στιγμή και άλλα κράτη θα μπορούν να ανταγωνιστούν την αυτοκινητοβιομηχανία των Γερμανών και άλλους τομείς και οι αγορές θα περιοριστούν για τα γερμανικά προϊόντα και δεν θα μπορούν οι Γερμανοί εξαγωγείς να τραβούν σαν ατμομηχανή τη γερμανική οικονομία διαρκώς μπροστά...
• Άρα τη συμφέρει και τη Γερμανία να είμαστε όλοι μαζί.
Το μακροπρόθεσμο συμφέρον όλων των κρατών-μελών είναι να υπάρξει μια πιο ισχυρή Ένωση, αλλά αυτό ορισμένες φορές προϋποθέτει πρόσκαιρες υποχωρήσεις. Η Γερμανία για παράδειγμα δεν μπορεί να αξιώνει ένα πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της τάξεως του 8% του ΑΕΠ της, ούτε να έχει ανεργία 3,5% -πρακτικά μηδενική- ενώ άλλοι έχουν 20 και πάνω. Πρέπει να υπάρξουν βήματα που θα διασφαλίσουν περισσότερη αλληλεγγύη και περισσότερη ισότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, άρα αναδιανομή από τους έχοντες στους μη έχοντες, προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη συνοχή. Αν κάποιοι επιμένουν να εκμεταλλεύονται εγωιστικά τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που τους προσφέρουν οι στρεβλώσεις της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, θα δουν αυτή την αρχιτεκτονική να καταρρέει και η βλάβη θα είναι για όλους πολύ μεγαλύτερη.
• Για την Ελλάδα τι είναι πιο επωφελές;
Τον δρόμο προς το αύριο θα τον βρούμε μόνοι μας με σοβαρό διάλογο μεταξύ των δυνάμεων του συνταγματικού τόξου και μ΄ έναν σοβαρό και μακροπρόθεσμο σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης. Η Ελλάδα εδώ και δεκαετίες έχει χάσει το παραγωγικό της μοντέλο, έχει χάσει τη θέση της στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, πρέπει να ξαναβρεί έναν τρόπο για να παράγει ξανά προϊόντα και υπηρεσίες διεθνώς ανταγωνιστικά, κι αυτό προϋποθέτει δικό μας εθνικό σχεδιασμό, γιατί οι ξένοι ούτε ξέρουν τα προβλήματά μας, ούτε κι ενδιαφέρονται. Εμείς πρέπει να βρούμε τον δρόμο μας, στην καλύτερη περίπτωση μέσα σε μια ενωμένη Ευρώπη, στη χειρότερη περίπτωση, αν υπάρξει αποσύνθεση μετά από μερικές δεκαετίες, ενδεχομένως στο πλαίσιο άλλων σχημάτων που δεν ξέρουμε ποια θα είναι.
• Για να πετύχουμε στο οικονομικό επίπεδο, ποιο πρέπει να είναι το πολιτικό υπόβαθρο;
Πρέπει να ανακτήσουμε την πολιτική. Στην Ελλάδα παραδοσιακά, το πολιτικό διακύβευμα είναι λιγότερο πολιτικό απ' όσο θα έπρεπε και περισσότερο πελατειακό. Δηλαδή αντί να γίνεται συζήτηση για τα πολιτικά προβλήματα και τις επιλογές που έχει ο τόπος, γίνονται ανούσιες και φραστικά οξύτατες καρεκλομαχίες. Πρέπει να αλλάξει ο πολιτικός μας πολιτισμός, τα κόμματα πρέπει να γίνουν πιο δημοκρατικά στο εσωτερικό τους και πρέπει να έρθουν σε έναν πιο πολιτικό διάλογο μεταξύ τους, να σταματήσουν οι ανούσιες προσωπικές επιθέσεις και να αντιμετωπιστούν τα μεγάλα προβλήματα του τόπου που είναι η διαφθορά, η διαπλοκή, η φοροδιαφυγή, η δυσλειτουργία του κρατικού μηχανισμού, η πολυνομία, η ασάφεια στο ρυθμιστικό πλαίσιο και όλα τα άλλα, τα οποία τα ξέρουμε όλοι μας, αλλά φαίνεται ως συλλογικότητα δεν έχουμε βρει τον τρόπο να τα αντιμετωπίσουμε. Πρέπει να βρούμε αυτή τη δυνατότητα και να ανατάξουμε αυτές τις παθογένειες που μας οδήγησαν στη χρεοκοπία.
• Ποια είναι τα πρώτα βήματα στα οποία πρέπει να προχωρήσουμε;
Για μένα το πρώτο βήμα θα ήταν ένας σοβαρός πολιτικός διάλογος ουσίας, προκειμένου να καταλήξουμε σε ένα εθνικό σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης και να το υπηρετήσουμε με συνέπεια τα επόμενα 20-30 χρόνια, στα σημεία που θα μπορούσαν να συμφωνήσουν οι πολιτικές δυνάμεις και δεν έχω αμφιβολία ότι θα μπορούσαν να συμφωνήσουν σε κάποια σημεία.
• Να συμφωνήσουν στο επίπεδο του δημόσιου διαλόγου, σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, ή με τη μορφή κυβερνητικής συνεργασίας;
Δεν μιλάω για κοινοβουλευτικές ή κυβερνητικές συνεργασίες και γι΄ αυτό σας είπα ότι πρέπει να ξεφύγουμε από τη λογική ότι όλα γίνονται για την καρέκλα. Μιλάω για έναν διάλογο ουσίας, για το πρόβλημα του τόπου, που είναι ότι δεν παράγει επαρκώς, πρέπει λοιπόν να υπάρξει ένας διάλογος ουσίας μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων και να συμφωνήσουμε σε πέντε βασικούς άξονες και να τους τηρήσουν οι κυβερνήσεις των επόμενων 20-30 ετών, ανεξάρτητα από το ποιες θα είναι. Άρα πρέπει να βρούμε στοιχειώδεις συναινέσεις. Επίσης πρέπει να αντιμετωπίσουμε το δημογραφικό πρόβλημα που κινδυνεύει να γίνει ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της ελληνικής κοινωνίας.
• Και δεν μιλάει κανείς γι΄ αυτό παρά μόνον ως παράμετρο του ασφαλιστικού.
Χρειαζόμαστε μια πολιτική με δίκαιη αντιμετώπιση των οικογενειών με παιδιά και σε ότι αφορά τη φορολογική μεταχείριση και στους ασφαλιστικούς συντελεστές. Δεν μπορούν να υπάρξουν συγκλίσεις σε όλους τους τομείς. Αλλά θα μπορούσαμε ας πούμε να συμφωνήσουμε ότι υπάρχουν δύο ή τρεις τομείς, οι οποίοι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ατμομηχανή για την ελληνική οικονομία και να τις προωθήσουμε όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Π.χ. η Ισπανία έχει καταφέρει να προσελκύσει περισσότερους από ένα εκατομμύριο πολίτες άλλων ευρωπαϊκών κρατών σε περιοχές δεύτερης κατοικίας. Και ξέρετε ότι αυτός που έχει δεύτερη κατοικία είναι σταθερός πελάτης της οικονομίας, σε αντίθεση με τον τουρίστα που είναι περιστασιακός. Αυτός που έχει δεύτερη κατοικία ή θα έρχεται ο ίδιος κάθε χρόνο ή θα στέλνει κάποιον άλλον στο σπίτι, άρα θα κινείται η τοπική οικονομία.
• Έχουμε δώσει κάποια κίνητρα;
Έχουμε δώσει για πολίτες που δεν είναι μέλη της ΕΕ, αλλά αυτό δεν είναι επαρκές ούτε μπορεί αυτή η πληθυσμιακή ομάδα να είναι ο κύριος στόχος μας. Όπως π.χ. οι Κινέζοι, διότι λόγω της απόστασης δεν μπορεί να είναι πάρα πολλοί. Ο κύριος στόχος πρέπει να είναι πληθυσμοί εντός της ΕΕ, π.χ. Ευρωπαίοι συνταξιούχοι, όπως δείχνει το ισπανικό μοντέλο, οι οποίοι ή θα έρχονται εδώ κάποιους μήνες και θα κινούν τις τοπικές οικονομίες και θα είναι μια αιμοδοσία από άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες προς την ελληνική, όπως υπάρχει μια διαρκής αιμοδοσία από τη βρετανική οικονομία προς την ισπανική. Θα μπορούσαμε να δούμε κάτι ανάλογο και σε άλλους τομείς. Στη ναυτιλία π.χ. αυτή τη στιγμή έχουμε τον μεγαλύτερο στόλο στον κόσμο και παρόλα αυτά η απασχόληση των Ελλήνων είναι γύρω στο 15% των πληρωμάτων της ποντοπόρου ναυτιλίας. Πρέπει υπάρξει σοβαρός διάλογος με τους συλλογικούς φορείς εργοδοτών και εργαζομένων ώστε να δούμε πώς μπορούμε να ανακτήσουμε επίπεδα απασχόλησης τα οποία θα καταστήσουν την ελληνική κοινωνία βιώσιμη. Διότι αυτή τη στιγμή, με τόσο μεγάλη ανεργία, με τόσο μεγάλη φυγή των Ελλήνων στο εξωτερικό και με τόσο μεγάλη υπογεννητικότητα, η ελληνική κοινωνία αργοπεθαίνει.
• Με την Τουρκία πώς θα τα πάμε και η Ευρώπη και η Ελλάδα; Αυτή η ακραία ρητορική δικαιολογείται μόνον για εσωτερικούς και πεπερασμένης διάρκειας λόγους, όπως πχ το δημοψήφισμα του Απριλίου;
Εγώ δεν βλέπω το πρόβλημα σε προσωπική διάσταση. Στο εσωτερικό της τουρκικής κοινωνίας έχει αναπτυχθεί μια εκρηκτική δυναμική για μια σειρά από λόγους, η οποία μπορεί να εκφραστεί με διαφόρων ειδών απρόοπτα και περιπέτειες, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Στο εσωτερικό ήδη διεξάγεται ένας ακήρυκτος εμφύλιος πόλεμος, εδώ και αρκετές δεκαετίες λόγω της κουρδικής μειονότητας, στις νοτιοανατολικές επαρχίες του τουρκικού κράτους. Είναι ένας διαρκής κίνδυνος ο τουρκικός επεκτατισμός.
• Δεν μας συμφέρει η εσωτερική σταθερότητα της Τουρκίας;
Το ευκταίο θα ήταν μια ειρηνική και δημοκρατική Τουρκία. Δυστυχώς ούτε δημοκρατική είναι στο εσωτερικό της, ούτε ειρηνική είναι, τουλάχιστον φραστικά, προς τα έξω. Και όχι μόνον στο φραστικά: Κατέχει την Κύπρο, έχει διεισδύσει και κατέχει ένα μέρος της συριακής επικράτειας, συχνά πυκνά βομβαρδίζει και τους Κούρδους στο Β. Ιράκ, διεξάγει εμπορικό πόλεμο και αποκλεισμό κατά της Αρμενίας κλπ. Άρα είναι μια χώρα που βρίσκεται σε σχέση έντασης με το διεθνές δίκαιο, κάποια στιγμή αυτό μπορεί να εξελιχθεί επικίνδυνα. Δυστυχώς η Ελλάδα έχει μικρότερο πληθυσμιακό και οικονομικό μέγεθος, άρα σε βάθος χρόνου δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα εξισορροπήσουμε την τουρκική ένοπλη ισχύ μόνον με τις δικές μας προσπάθειες, χρειαζόμαστε συμμαχίες. Το κατά πόσον αυτές οι συμμαχίες θα είναι ευρωπαϊκές ή και ευρύτερες μένει να το δούμε. Πάντως το βέβαιο είναι ότι χρειαζόμαστε διεθνή ερείσματα για να μπορέσουμε σε βάθος χρόνου να αποκρούουμε σταθερά τον τουρκικό επεκτατισμό.
• Νομίζω ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.
Μα ένας από τους λόγους διαχρονικά που θέλουμε να είμαστε στην ευρωπαϊκή ενοποίηση και μάλιστα στην πρώτη ταχύτητα είναι και αυτός, παρότι αυτή η ενοποίηση δεν έχει φτάσει σε αποτελεσματική κοινή εγγύηση των συνόρων. Από κει και πέρα πρέπει να έχουμε τα μάτια ανοιχτά, να επαγρυπνούμε και με ψυχραιμία και νηφαλιότητα βέβαια, να αντιμετωπίζουμε όλους τους κινδύνους.
• Θέλω να μου πείτε έστω επιγραμματικά, για τις εσωτερικές εξελίξεις, αν κλείνει η αξιολόγηση και αν βλέπετε εκλογές.
Θέλω να ελπίζω ότι η αξιολόγηση θα κλείσει σύντομα, διότι η παράταση δεν θα ωφελήσει τη χώρα και οι παράπλευρες συνέπειες είναι εξαιρετικά δυσμενείς. Αν πάντως οι δανειστές επιμείνουν σε παράλογες αξιώσεις και δεν μπορέσει τελικά να κλείσει η αξιολόγηση στις 7 Απριλίου, θεωρώ ότι θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο να υπάρξει μια ανοιχτή συζήτηση στη Βουλή και να εκθέσουν οι αρμόδιοι υπουργοί ποια είναι ακριβώς τα σημεία διαφωνίας και όλες οι πολιτικές δυνάμεις να τοποθετηθούν υπεύθυνα πάνω σ' αυτά. Διότι η στάση της αντιπολίτευσης, η οποία μεν προτρέπει την κυβέρνηση να κλείσει την αξιολόγηση εδώ και τώρα, αλλά αρνείται να ψηφίσει τα μέτρα που θα απαιτηθούν, είναι τουλάχιστον ανακόλουθη. Κατά τα λοιπά, δεν θεωρώ ότι οι εκλογές θα μπορούσαν να ωφελήσουν τον τόπο αυτή τη στιγμή. Εκείνο που προέχει είναι να ολοκληρωθεί επιτυχώς το πρόγραμμα και να επανέλθουμε στις αγορές το φθινόπωρο του 2018. Από κει και πέρα, όταν θα έχουμε ξαναγίνει ένα φυσιολογικό κράτος και το πολιτικό διακύβευμα θα είναι διαφορετικό και πολύ πιο ουσιαστικό, θα μπορούμε να κάνουμε όσες εκλογές θέλουμε.
• Εσείς σκέφτεστε να μετακινηθείτε στην ελληνική πολιτική ζωή;
Όχι, εγώ τον Μάιο του 2014 υποσχέθηκα ότι θα επιτελέσω ένα συγκεκριμένο έργο, αυτό προσπαθώ να επιτελέσω, προβάλλοντας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ιδίως τις παραβιάσεις των κοινωνικών δικαιωμάτων, που προκύπτουν από τις πολιτικές λιτότητας που έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα και θα συνεχίσω να το κάνω ως το τέλος της θητείας μου. Ελπίζω στο τέλος της θητείας μου, την άνοιξη του 2019, η κατάσταση να έχει ομαλοποιηθεί και η φιλοδοξία μου, σ' αυτή την περίπτωση, θα ήταν να επανέλθω σ' αυτά που έκανα προηγουμένως, στο Πανεπιστήμιο και στη δικηγορία. Δεν αισθάνομαι επαγγελματίας πολιτικός.
• Από τα σενάρια που πρότεινε ο πρόεδρος Γιούνκερ φαίνεται ότι προκρίνεται η λογική να προχωρήσουμε με πολλές ταχύτητες.
Η λογική αυτή είναι περισσότερο προέκταση του προβλήματος παρά απάντηση, διότι το βασικό πρόβλημα είναι η έλλειψη επαρκούς συλλογικής ταυτότητας, δηλαδή αίσθηση του «εμείς» που δημιουργεί αντιπαλότητες και ανισότητες και καταλήγει σε σχήματα α λα καρτ, τα οποία φαίνεται ότι θα συνεχιστούν με άγνωστες επιπτώσεις, διότι μ αυτό τον τρόπο δεν διασφαλίζεται η ομοιογένεια της ΕΕ ούτε η βιωσιμότητά της. Το σημαντικότερο πρόβλημα που θα προκύψει θα είναι ας πούμε, αν υπάρχει μια ομάδα χωρών, οι οποίες θα ήθελαν να προχωρήσουν σε μια στενότερη συνεργασία, και κάποιες απ΄ αυτές στην πορεία διαφωνήσουν, θα δημιουργηθούν εντάσεις από τους αποκλεισμούς, που μπορεί να αποδειχθούν υπονομευτικές για τη συνοχή της Ένωσης.
• Ο κ. Γιούνκερ πάντως βάζει ως προϋπόθεση την αρχή του μη αποκλεισμού. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα ενισχυμένης συνεργασίας από τουλάχιστον εννιά χώρες.
Ο κ. Γιούνκερ έχει πει πολλά και τελευταία είπε ότι ισχύει το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, αλλά δεν είναι ιδεολογία, δηλαδή τα λέει κι έτσι τα λέει κι αλλιώς. Αν πάντως επικρατήσει μια τέτοια λογική σε ευρύτερη κλίμακα απ' αυτή που συμβαίνει σήμερα με την ευρωζώνη και τη Σένγκεν, θα οδηγήσει σε μια τελείως διαφορετική Ευρώπη, που θα επιτείνει τα προβλήματά της.
• Ποιος φταίει γι αυτό; Οι Γερμανοί και οι δορυφόροι τους ή οι χώρες του Βίσεγκραντ που βλέπουν την Ευρώπη υπό το πρίσμα του στενού συμφέροντος της περιφέρειάς τους;
Δεν θέλω να δείξω κάποιον με το δάχτυλο. Υπάρχουν δύο τάσεις: Η μία είναι η ενοποιητική και προκύπτει από την αντίληψη ότι τα σημερινά προβλήματα είναι στη βάση τους παγκόσμια και είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν από ένα μεμονωμένο κράτος, άρα είναι ανάγκη συσπειρώσεων περισσότερων εθνικών κρατών. Από την άλλη πλευρά, το πολιτικό διακύβευμα, ο πολιτισμός και ο δημόσιος χώρος έχουν μείνει κατά βάση εθνικοί. Άρα είναι δύσκολο να δημιουργηθούν από τη μια μέρα στην άλλη, οι ευρύτερες συλλογικές ταυτότητες, όπως η ευρωπαϊκή ταυτότητα, οι οποίες θα επέτρεπαν την οικοδόμηση ισχυρών υπερεθνικών πολιτικών θεσμών και μάλιστα με δημοκρατική νομιμοποίηση. Εγώ βλέπω ότι το σημείο από το οποίο θα έπρεπε να ξεκινήσει το πράγμα θα ήταν η ενίσχυση της δημοκρατίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με μεγαλύτερη εξάρτηση της Κομισιόν από το ΕΚ και με ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Ένωσης σε τομείς που θα απέφεραν όφελος για όλους, όπως είναι για παράδειγμα μια κοινή άμυνα και μια κοινή εγγύηση των συνόρων. Αυτό θα σήμανε πολύ μεγάλες οικονομίες κλίμακος, ειδικά για τις χώρες στην περιφέρεια της Ένωσης που είναι εκτεθειμένες, όπως η Ελλάδα που είναι υποχρεωμένη να δαπανά γύρω στο 2,5% του ΑΕΠ της σε αμυντικές δαπάνες, ενώ άλλες χώρες δαπανούν λιγότερο από 1%. Αν μπορούσε να υπάρξει ενιαία ευρωπαϊκή άμυνα και κοινή εγγύηση των συνόρων, η εξοικονόμηση που θα μπορούσε να γίνει για την Ελλάδα και για άλλες χώρες θα ήταν πολύ σημαντική και μάλιστα αν την υπολογίσουμε σε βάθος χρόνου, διότι οι εξοπλιστικές δαπάνες πραγματοποιούνται με δανεικά χρήματα τα οποία τοκίζονται και επιβαρύνουν το δημόσιο χρέος.
• Άρα μας συμφέρει να προχωρήσουμε με μεγαλύτερη ταχύτητα μ΄ αυτούς που το θέλουν και αυτό είναι ένα θετικό παράδειγμα για την επιλογή των πολλαπλών επιλογών εφόσον δεν υπάρχουν αποκλεισμοί.
Το πρόβλημα, σ' αυτή την περίπτωση, όπως διαφαίνεται και στην περίπτωση της ευρωζώνης -η οποία είναι στην ουσία Ευρώπη των δύο ταχυτήτων- είναι ότι δεν υπάρχει επαρκής έλεγχος, γιατί ούτε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ούτε η Κομισιόν είναι θεσμοί της ευρωζώνης, ούτε θα μπορούσαν να δημιουργηθούν κι άλλοι θεσμοί και άρα μένει μοναδικός θεσμός το Eurogroup, δηλαδή μια άτυπη σύναξη των υπουργών Οικονομικών, όπου τον κύριο λόγο έχουν οι υπουργοί Οικονομικών των ισχυρότερων χωρών και μεγαλύτερων οικονομιών. Δηλαδή μεγεθύνεται αντί να μικραίνει η διαφορά ισχύος και το αποτέλεσμα είναι να μεγαλώνουν και οι εντάσεις, όπου υπάρχουν διαφορές απόψεων. Το υγιές θα ήταν να υπάρχει δημοκρατική νομιμοποίηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά αυτό προϋποθέτει να είναι όλα τα κ-μ της ΕΕ μέλη της ευρωζώνης, ώστε να γίνει η οικονομική διαχείριση από ένα ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών. Διαφορετικά θα λειτουργούσε ως ένα διευθυντήριο, όπως γίνεται άλλωστε, καθώς ως υπουργός Οικονομικών της ευρωζώνης λειτουργεί ο εκάστοτε υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, και αυτό λειτουργεί διαλυτικά για την ίδια την ΕΕ.
• Κι εμείς έχουμε ταλαιπωρηθεί πολύ απ΄ αυτή την άτυπη διακυβέρνηση ως χώρα. Αλλά από την άλλη, δεδομένου ότι το Eurogroup αποτελείται από εκπροσώπους των κρατών-μελών και άρα επιβεβαιώνει την υπεροχή του Συμβουλίου και της διακυβερνητικής μεθόδου, μια πιο κοινοτική και αναδιανομή των αρμοδιοτήτων δεν θα προϋπέθετε αλλαγή των Συνθηκών;
Προφανώς όχι. Χρειάζονται αλλαγές που θα ενισχύσουν τη δυναμική των θεσμών της Ένωσης και θα εξασθενίσει η διακυβερνητική διάσταση, αλλά το ζητούμενο είναι να υπάρξει πολιτική βούληση γι΄ αυτό. Αν τελικώς δεν υπάρξει πολιτική βούληση, τότε φοβάμαι ότι η ΕΕ λειτουργώντας με τη λογική του ποδηλάτη, θα βρεθεί σε πορεία αποσύνθεσης.
• Δεν θα λειτουργήσει το ένστικτο της επιβίωσης, που απαιτεί τη συσπείρωση των κρατών σε μεγαλύτερες οντότητες όπως προείπατε;
Ας το ελπίσουμε. Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος σε παρακμή, σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο τόσο από πληθυσμιακή όσο και από οικονομική άποψη. Θα μπορέσει να διαχειριστεί με περισσότερη λογική αυτό το πρόβλημα αν είναι ενωμένη. Αν κατακερματιστεί, η παρακμή θα επιταχυνθεί και θα είναι δυσκολότερα για όλους.
• Οικονομικά γιατί είμαστε σε παρακμή;
Γιατί οι αναπτυξιακοί ρυθμοί είναι χαμηλότεροι από τον υπόλοιπο κόσμο, ορισμένες χώρες, όπως οι μεσογειακές έχουν πέσει σε στασιμότητα ή και σε σοβαρή ύφεση όπως η Ελλάδα και θα δούμε τι θα γίνει με τις υπόλοιπες που βρίσκονται σε έξαρση αλλά δεν δικαιολογείται από τα πράγματα. Για παράδειγμα, η αύξηση των εξαγωγών δεν μπορεί να είναι συνεχής. Κάποια στιγμή και άλλα κράτη θα μπορούν να ανταγωνιστούν την αυτοκινητοβιομηχανία των Γερμανών και άλλους τομείς και οι αγορές θα περιοριστούν για τα γερμανικά προϊόντα και δεν θα μπορούν οι Γερμανοί εξαγωγείς να τραβούν σαν ατμομηχανή τη γερμανική οικονομία διαρκώς μπροστά...
• Άρα τη συμφέρει και τη Γερμανία να είμαστε όλοι μαζί.
Το μακροπρόθεσμο συμφέρον όλων των κρατών-μελών είναι να υπάρξει μια πιο ισχυρή Ένωση, αλλά αυτό ορισμένες φορές προϋποθέτει πρόσκαιρες υποχωρήσεις. Η Γερμανία για παράδειγμα δεν μπορεί να αξιώνει ένα πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της τάξεως του 8% του ΑΕΠ της, ούτε να έχει ανεργία 3,5% -πρακτικά μηδενική- ενώ άλλοι έχουν 20 και πάνω. Πρέπει να υπάρξουν βήματα που θα διασφαλίσουν περισσότερη αλληλεγγύη και περισσότερη ισότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, άρα αναδιανομή από τους έχοντες στους μη έχοντες, προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη συνοχή. Αν κάποιοι επιμένουν να εκμεταλλεύονται εγωιστικά τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που τους προσφέρουν οι στρεβλώσεις της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, θα δουν αυτή την αρχιτεκτονική να καταρρέει και η βλάβη θα είναι για όλους πολύ μεγαλύτερη.
• Για την Ελλάδα τι είναι πιο επωφελές;
Τον δρόμο προς το αύριο θα τον βρούμε μόνοι μας με σοβαρό διάλογο μεταξύ των δυνάμεων του συνταγματικού τόξου και μ΄ έναν σοβαρό και μακροπρόθεσμο σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης. Η Ελλάδα εδώ και δεκαετίες έχει χάσει το παραγωγικό της μοντέλο, έχει χάσει τη θέση της στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, πρέπει να ξαναβρεί έναν τρόπο για να παράγει ξανά προϊόντα και υπηρεσίες διεθνώς ανταγωνιστικά, κι αυτό προϋποθέτει δικό μας εθνικό σχεδιασμό, γιατί οι ξένοι ούτε ξέρουν τα προβλήματά μας, ούτε κι ενδιαφέρονται. Εμείς πρέπει να βρούμε τον δρόμο μας, στην καλύτερη περίπτωση μέσα σε μια ενωμένη Ευρώπη, στη χειρότερη περίπτωση, αν υπάρξει αποσύνθεση μετά από μερικές δεκαετίες, ενδεχομένως στο πλαίσιο άλλων σχημάτων που δεν ξέρουμε ποια θα είναι.
• Για να πετύχουμε στο οικονομικό επίπεδο, ποιο πρέπει να είναι το πολιτικό υπόβαθρο;
Πρέπει να ανακτήσουμε την πολιτική. Στην Ελλάδα παραδοσιακά, το πολιτικό διακύβευμα είναι λιγότερο πολιτικό απ' όσο θα έπρεπε και περισσότερο πελατειακό. Δηλαδή αντί να γίνεται συζήτηση για τα πολιτικά προβλήματα και τις επιλογές που έχει ο τόπος, γίνονται ανούσιες και φραστικά οξύτατες καρεκλομαχίες. Πρέπει να αλλάξει ο πολιτικός μας πολιτισμός, τα κόμματα πρέπει να γίνουν πιο δημοκρατικά στο εσωτερικό τους και πρέπει να έρθουν σε έναν πιο πολιτικό διάλογο μεταξύ τους, να σταματήσουν οι ανούσιες προσωπικές επιθέσεις και να αντιμετωπιστούν τα μεγάλα προβλήματα του τόπου που είναι η διαφθορά, η διαπλοκή, η φοροδιαφυγή, η δυσλειτουργία του κρατικού μηχανισμού, η πολυνομία, η ασάφεια στο ρυθμιστικό πλαίσιο και όλα τα άλλα, τα οποία τα ξέρουμε όλοι μας, αλλά φαίνεται ως συλλογικότητα δεν έχουμε βρει τον τρόπο να τα αντιμετωπίσουμε. Πρέπει να βρούμε αυτή τη δυνατότητα και να ανατάξουμε αυτές τις παθογένειες που μας οδήγησαν στη χρεοκοπία.
• Ποια είναι τα πρώτα βήματα στα οποία πρέπει να προχωρήσουμε;
Για μένα το πρώτο βήμα θα ήταν ένας σοβαρός πολιτικός διάλογος ουσίας, προκειμένου να καταλήξουμε σε ένα εθνικό σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης και να το υπηρετήσουμε με συνέπεια τα επόμενα 20-30 χρόνια, στα σημεία που θα μπορούσαν να συμφωνήσουν οι πολιτικές δυνάμεις και δεν έχω αμφιβολία ότι θα μπορούσαν να συμφωνήσουν σε κάποια σημεία.
• Να συμφωνήσουν στο επίπεδο του δημόσιου διαλόγου, σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, ή με τη μορφή κυβερνητικής συνεργασίας;
Δεν μιλάω για κοινοβουλευτικές ή κυβερνητικές συνεργασίες και γι΄ αυτό σας είπα ότι πρέπει να ξεφύγουμε από τη λογική ότι όλα γίνονται για την καρέκλα. Μιλάω για έναν διάλογο ουσίας, για το πρόβλημα του τόπου, που είναι ότι δεν παράγει επαρκώς, πρέπει λοιπόν να υπάρξει ένας διάλογος ουσίας μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων και να συμφωνήσουμε σε πέντε βασικούς άξονες και να τους τηρήσουν οι κυβερνήσεις των επόμενων 20-30 ετών, ανεξάρτητα από το ποιες θα είναι. Άρα πρέπει να βρούμε στοιχειώδεις συναινέσεις. Επίσης πρέπει να αντιμετωπίσουμε το δημογραφικό πρόβλημα που κινδυνεύει να γίνει ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της ελληνικής κοινωνίας.
• Και δεν μιλάει κανείς γι΄ αυτό παρά μόνον ως παράμετρο του ασφαλιστικού.
Χρειαζόμαστε μια πολιτική με δίκαιη αντιμετώπιση των οικογενειών με παιδιά και σε ότι αφορά τη φορολογική μεταχείριση και στους ασφαλιστικούς συντελεστές. Δεν μπορούν να υπάρξουν συγκλίσεις σε όλους τους τομείς. Αλλά θα μπορούσαμε ας πούμε να συμφωνήσουμε ότι υπάρχουν δύο ή τρεις τομείς, οι οποίοι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ατμομηχανή για την ελληνική οικονομία και να τις προωθήσουμε όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Π.χ. η Ισπανία έχει καταφέρει να προσελκύσει περισσότερους από ένα εκατομμύριο πολίτες άλλων ευρωπαϊκών κρατών σε περιοχές δεύτερης κατοικίας. Και ξέρετε ότι αυτός που έχει δεύτερη κατοικία είναι σταθερός πελάτης της οικονομίας, σε αντίθεση με τον τουρίστα που είναι περιστασιακός. Αυτός που έχει δεύτερη κατοικία ή θα έρχεται ο ίδιος κάθε χρόνο ή θα στέλνει κάποιον άλλον στο σπίτι, άρα θα κινείται η τοπική οικονομία.
• Έχουμε δώσει κάποια κίνητρα;
Έχουμε δώσει για πολίτες που δεν είναι μέλη της ΕΕ, αλλά αυτό δεν είναι επαρκές ούτε μπορεί αυτή η πληθυσμιακή ομάδα να είναι ο κύριος στόχος μας. Όπως π.χ. οι Κινέζοι, διότι λόγω της απόστασης δεν μπορεί να είναι πάρα πολλοί. Ο κύριος στόχος πρέπει να είναι πληθυσμοί εντός της ΕΕ, π.χ. Ευρωπαίοι συνταξιούχοι, όπως δείχνει το ισπανικό μοντέλο, οι οποίοι ή θα έρχονται εδώ κάποιους μήνες και θα κινούν τις τοπικές οικονομίες και θα είναι μια αιμοδοσία από άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες προς την ελληνική, όπως υπάρχει μια διαρκής αιμοδοσία από τη βρετανική οικονομία προς την ισπανική. Θα μπορούσαμε να δούμε κάτι ανάλογο και σε άλλους τομείς. Στη ναυτιλία π.χ. αυτή τη στιγμή έχουμε τον μεγαλύτερο στόλο στον κόσμο και παρόλα αυτά η απασχόληση των Ελλήνων είναι γύρω στο 15% των πληρωμάτων της ποντοπόρου ναυτιλίας. Πρέπει υπάρξει σοβαρός διάλογος με τους συλλογικούς φορείς εργοδοτών και εργαζομένων ώστε να δούμε πώς μπορούμε να ανακτήσουμε επίπεδα απασχόλησης τα οποία θα καταστήσουν την ελληνική κοινωνία βιώσιμη. Διότι αυτή τη στιγμή, με τόσο μεγάλη ανεργία, με τόσο μεγάλη φυγή των Ελλήνων στο εξωτερικό και με τόσο μεγάλη υπογεννητικότητα, η ελληνική κοινωνία αργοπεθαίνει.
• Με την Τουρκία πώς θα τα πάμε και η Ευρώπη και η Ελλάδα; Αυτή η ακραία ρητορική δικαιολογείται μόνον για εσωτερικούς και πεπερασμένης διάρκειας λόγους, όπως πχ το δημοψήφισμα του Απριλίου;
Εγώ δεν βλέπω το πρόβλημα σε προσωπική διάσταση. Στο εσωτερικό της τουρκικής κοινωνίας έχει αναπτυχθεί μια εκρηκτική δυναμική για μια σειρά από λόγους, η οποία μπορεί να εκφραστεί με διαφόρων ειδών απρόοπτα και περιπέτειες, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Στο εσωτερικό ήδη διεξάγεται ένας ακήρυκτος εμφύλιος πόλεμος, εδώ και αρκετές δεκαετίες λόγω της κουρδικής μειονότητας, στις νοτιοανατολικές επαρχίες του τουρκικού κράτους. Είναι ένας διαρκής κίνδυνος ο τουρκικός επεκτατισμός.
• Δεν μας συμφέρει η εσωτερική σταθερότητα της Τουρκίας;
Το ευκταίο θα ήταν μια ειρηνική και δημοκρατική Τουρκία. Δυστυχώς ούτε δημοκρατική είναι στο εσωτερικό της, ούτε ειρηνική είναι, τουλάχιστον φραστικά, προς τα έξω. Και όχι μόνον στο φραστικά: Κατέχει την Κύπρο, έχει διεισδύσει και κατέχει ένα μέρος της συριακής επικράτειας, συχνά πυκνά βομβαρδίζει και τους Κούρδους στο Β. Ιράκ, διεξάγει εμπορικό πόλεμο και αποκλεισμό κατά της Αρμενίας κλπ. Άρα είναι μια χώρα που βρίσκεται σε σχέση έντασης με το διεθνές δίκαιο, κάποια στιγμή αυτό μπορεί να εξελιχθεί επικίνδυνα. Δυστυχώς η Ελλάδα έχει μικρότερο πληθυσμιακό και οικονομικό μέγεθος, άρα σε βάθος χρόνου δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα εξισορροπήσουμε την τουρκική ένοπλη ισχύ μόνον με τις δικές μας προσπάθειες, χρειαζόμαστε συμμαχίες. Το κατά πόσον αυτές οι συμμαχίες θα είναι ευρωπαϊκές ή και ευρύτερες μένει να το δούμε. Πάντως το βέβαιο είναι ότι χρειαζόμαστε διεθνή ερείσματα για να μπορέσουμε σε βάθος χρόνου να αποκρούουμε σταθερά τον τουρκικό επεκτατισμό.
• Νομίζω ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.
Μα ένας από τους λόγους διαχρονικά που θέλουμε να είμαστε στην ευρωπαϊκή ενοποίηση και μάλιστα στην πρώτη ταχύτητα είναι και αυτός, παρότι αυτή η ενοποίηση δεν έχει φτάσει σε αποτελεσματική κοινή εγγύηση των συνόρων. Από κει και πέρα πρέπει να έχουμε τα μάτια ανοιχτά, να επαγρυπνούμε και με ψυχραιμία και νηφαλιότητα βέβαια, να αντιμετωπίζουμε όλους τους κινδύνους.
• Θέλω να μου πείτε έστω επιγραμματικά, για τις εσωτερικές εξελίξεις, αν κλείνει η αξιολόγηση και αν βλέπετε εκλογές.
Θέλω να ελπίζω ότι η αξιολόγηση θα κλείσει σύντομα, διότι η παράταση δεν θα ωφελήσει τη χώρα και οι παράπλευρες συνέπειες είναι εξαιρετικά δυσμενείς. Αν πάντως οι δανειστές επιμείνουν σε παράλογες αξιώσεις και δεν μπορέσει τελικά να κλείσει η αξιολόγηση στις 7 Απριλίου, θεωρώ ότι θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο να υπάρξει μια ανοιχτή συζήτηση στη Βουλή και να εκθέσουν οι αρμόδιοι υπουργοί ποια είναι ακριβώς τα σημεία διαφωνίας και όλες οι πολιτικές δυνάμεις να τοποθετηθούν υπεύθυνα πάνω σ' αυτά. Διότι η στάση της αντιπολίτευσης, η οποία μεν προτρέπει την κυβέρνηση να κλείσει την αξιολόγηση εδώ και τώρα, αλλά αρνείται να ψηφίσει τα μέτρα που θα απαιτηθούν, είναι τουλάχιστον ανακόλουθη. Κατά τα λοιπά, δεν θεωρώ ότι οι εκλογές θα μπορούσαν να ωφελήσουν τον τόπο αυτή τη στιγμή. Εκείνο που προέχει είναι να ολοκληρωθεί επιτυχώς το πρόγραμμα και να επανέλθουμε στις αγορές το φθινόπωρο του 2018. Από κει και πέρα, όταν θα έχουμε ξαναγίνει ένα φυσιολογικό κράτος και το πολιτικό διακύβευμα θα είναι διαφορετικό και πολύ πιο ουσιαστικό, θα μπορούμε να κάνουμε όσες εκλογές θέλουμε.
• Εσείς σκέφτεστε να μετακινηθείτε στην ελληνική πολιτική ζωή;
Όχι, εγώ τον Μάιο του 2014 υποσχέθηκα ότι θα επιτελέσω ένα συγκεκριμένο έργο, αυτό προσπαθώ να επιτελέσω, προβάλλοντας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ιδίως τις παραβιάσεις των κοινωνικών δικαιωμάτων, που προκύπτουν από τις πολιτικές λιτότητας που έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα και θα συνεχίσω να το κάνω ως το τέλος της θητείας μου. Ελπίζω στο τέλος της θητείας μου, την άνοιξη του 2019, η κατάσταση να έχει ομαλοποιηθεί και η φιλοδοξία μου, σ' αυτή την περίπτωση, θα ήταν να επανέλθω σ' αυτά που έκανα προηγουμένως, στο Πανεπιστήμιο και στη δικηγορία. Δεν αισθάνομαι επαγγελματίας πολιτικός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου