Ανίκανος να απαλλαγεί από τις παιδικές του ασθένειες - άρθρο μου στα ΝΕΑ του Σαββάτου 26/11/2022

 Κώστας Χ. Χρυσόγονος

Μέλος Πολιτικού Συμβουλίου

ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ

Ένα εξάμηνο πριν από τις εκλογές του 2023, η εικόνα που προκύπτει από τις δημοσκοπήσεις είναι ότι προμηνύονται απώλειες για το κυβερνών κόμμα αλλά και για την αξιωματική αντιπολίτευση, σε σχέση με τα ποσοστά του 2019, αξιόλογη βελτίωση των εκλογικών επιδόσεων του ΠΑ.ΣΟ.Κ./ΚΙΝ.ΑΛ. και περιορισμένες μεταβολές ως προς τα υπόλοιπα κόμματα. Δεν διαφαίνεται πάντως προς το παρόν να αλλάζει η σειρά κατάταξης των κομμάτων, ενώ άδηλο παραμένει, ενόψει και του εκλογικού συστήματος απλής αναλογικής, το οποίο θα εφαρμοστεί σύμφωνα με το ν. 4406/2016 και το άρθρο 54 παρ. 1 του Συντάγματος, κατά πόσο θα σχηματισθεί βιώσιμη κυβέρνηση. Αλλιώς θα χρειασθεί άμεσα δεύτερη προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία, με το εκλογικό σύστημα του ν. 4654/2020 και πριμοδότηση του πρώτου κόμματος με δεκάδες επιπλέον έδρες.

Το γεγονός ότι η «Νέα Δημοκρατία», παρά την υγειονομική και την οικονομική κρίση και παρά την προφανή προσωπική ευθύνη του πρωθυπουργού για το σκάνδαλο των τηλεφωνικών υποκλοπών, προδιαγράφεται ως η επικρατέστερη για την πρώτη θέση, είναι ένδειξη της αδυναμίας του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Το κόμμα αυτό δεν θέλησε, μετά την ήττα του το 2019, να ασκήσει σοβαρή αυτοκριτική για τα πεπραγμένα της ηγεσίας του κατά την περίοδο 2015-19. Στην πράξη είναι σήμερα το πιο αρχηγοκεντρικό από τα τρία κόμματα που επωμίσθηκαν κατά καιρούς τη διακυβέρνηση της χώρας τον τελευταίο μισό αιώνα (π.χ. το μόνο στο οποίο ο μόνιμος την τελευταία δεκαπενταετία αρχηγός εκλέγεται ουσιαστικά «δια βοής», χωρίς συνυποψηφίους), ενώ σε επίπεδο προγράμματος δεν έχει να προσφέρει τίποτα καινούριο, ώστε να πείσει ότι, αν του δινόταν μια δεύτερη ευκαιρία, θα κυβερνούσε καλύτερα από ό,τι την προηγούμενη φορά.

Γενικότερα, ο ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται ανίκανος αφενός να απαλλαγεί από τις παιδικές ασθένειες του αριστερισμού και της φραστικής υστερίας τύπου Πολάκη και αφετέρου να μαζικοποιηθεί οργανωτικά και να διευρύνει την ασθενική επιρροή του σε κρίσιμους χώρους, όπως ο συνδικαλισμός και η τοπική αυτοδιοίκηση. Επομένως, η αδυναμία του να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία της «Νέας Δημοκρατίας» δεν είναι κάτι παροδικό, αλλά ανάγεται στο πολιτικό του DNA και στην αυτοτοποθέτησή του στον πολιτικό άξονα δεξιάς-αριστεράς, σε σημείο τέτοιο που δεν του επιτρέπει να διεκδικήσει την εκλογική κρίσιμη μάζα των ψηφοφόρων του μεσαίου χώρου. Αργά ή γρήγορα η αδυναμία αυτή θα γίνει αντιληπτή από τους πολυάριθμους πρώην ψηφοφόρους του ΠΑ.ΣΟ.Κ., οι οποίοι μετακινήθηκαν προς τον ΣΥΡΙΖΑ το 2012-15, και θα τους ωθήσει να σκεφθούν την επιστροφή τους στον πολιτικό χώρο της προέλευσής τους.

Το ΠΑ.ΣΟ.Κ./ΚΙΝ.ΑΛ. έχει μπει σε μια τροχιά ουσιαστικής ανανέωσης μετά την εκλογή στην ηγεσία του Νίκου Ανδρουλάκη τον Δεκέμβριο του 2021 και το κομματικό συνέδριο του Μαΐου 2021 που επικύρωσε τον προοδευτικό πολιτικό του προσανατολισμό, σε αντιδιαστολή τόσο προς τη δεξιά (Ν.Δ.) όσο και προς την αριστερή (ΣΥ.ΡΙΖ.Α.) εκδοχή συντήρησης του πελατειακού κράτους. Η προοδευτική πρόταση του ΠΑ.ΣΟ.Κ./ΚΙΝ.ΑΛ., η οποία θα εξειδικευθεί σύντομα στο υπό τελική επεξεργασία αναλυτικό πρόγραμμά του, με κύρια προτάγματα την αξιοκρατία, την οικονομική ανάπτυξη σε συνδυασμό με κοινωνική δικαιοσύνη/αναδιανομή και τη δημογραφική αναγέννηση της χώρας, ανοίγει ένα παράθυρο ελπίδας για το μέλλον. Η σθεναρή αλλά και ψύχραιμη στάση του απέναντι στην αντιδημοκρατική εκτροπή των τηλεφωνικών υποκλοπών σε βάρος του αποτελεί εξάλλου ένα πρώτο δείγμα της ετοιμότητάς του να αναλάβει με σοβαρό και υπεύθυνο τρόπο το μερίδιο της ευθύνης που θα του αναθέσει ο ελληνικός λαός για την αλλαγή πορείας της χώρας. 

Στο εκλογικό σώμα η ευθύνη να τεθεί το αντιδημοκρατικό κόμμα εκτός Βουλής, άρθρο μου στα ΝΕΑ 8.10.2022

Η παρ. 1 του άρθρου 29 Συντ. καθιερώνει το πολιτικό δικαίωμα κάθε ψηφοφόρου να ιδρύει ή να συμμετέχει σε πολιτικό κόμμα, με την προσθήκη ότι η οργάνωση και δράση του τελευταίου “οφείλει να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος”. Περιορισμούς του δικαιώματος καθιερώνει, για συγκεκριμένες κατηγορίες προσώπων (δημόσιους υπαλλήλους κλπ.), η παρ. 3 του άρθρου 29 Συντ. Αντίθετα η ρήτρα της εξυπηρέτησης της ελεύθερης λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος, στην παρ. 1 του άρθρου 29, δεν εμπεριέχει τέτοιον περιορισμό, ούτε παρέχει κριτήριο με βάση το οποίο κρατικά όργανα(έστω και δικαστήρια) μπορούν να απαγορεύσουν την ίδρυση κόμματος ή να διατάξουν τη διάλυση υφιστάμενου. Τούτο θα ήταν ασύμβατο όχι μόνο με την πολιτική ελευθερία ως συστατικό στοιχείο της δημοκρατικής αρχής, αλλά και με την πρόθεση του συντακτικού νομοθέτη να αποφύγει, διαδικασίες κηδεμόνευσης της πολιτικής ζωής κατά το (αρνητικό) πρότυπο του δικτατορικού συνταγματικού κειμένου του 1968. “Ο συνταγματικός νομοθέτης, έχοντας επίγνωση της εγγενούς ρευστότητας των ρητρών περί υποχρέωσης εξυπηρέτησης ή στήριξης της ελεύθερης λειτουργίας του δημοκρατικού Πολιτεύματος, μόνο κατ’ εξαίρεση τις συνόδευσε με κυρώσεις” (Δημ.Τσάτσος). Τέτοια εξαίρεση συνιστά π.χ. το άρθρο 14 παρ. 3 Συντ., το οποίο επιτρέπει την κατάσχεση εντύπου για δημοσίευμα που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του Πολιτεύματος, ενώ αντίθετα κυρώσεις δεν προβλέπονται στο άρθρο 29 παρ. 1 Συντ. Η αναγνώριση της αρμοδιότητας ενός δικαστηρίου για απαγόρευση κομμάτων θα το καθιστούσε οιονεί επικυρίαρχο ή κηδεμόνα του (θεωρητικά) κυρίαρχου λαού. Εκτός τούτου, η ιστορική εμπειρία αποδεικνύει ότι οι απαγορεύσεις αυτές είναι και αναποτελεσματικές, αφού σύντομα θα εμφανισθεί άλλο κόμμα, με διαφορετικό τίτλο και άλλα πρόσωπα στην ηγεσία του, το οποίο θα έχει παρόμοιες πολιτικές στοχεύσεις. Κατά συνέπεια, ενδεχόμενη νομοθετική πρόβλεψη προληπτικής ή κατασταλτικής απαγόρευσης πολιτικού κόμματος, δεν εναρμονίζεται προς το ισχύον Σύνταγμα. Τίποτα βέβαια δεν αποκλείει το ενδεχόμενο, τα ίδια φυσικά πρόσωπα, που ιδρύουν ένα πολιτικό κόμμα και συγκροτούν την ηγετική του ομάδα, να συμμετέχουν ταυτόχρονα σε εγκληματική οργάνωση με σκοπό τη διάπραξη αδικημάτων βίας και απώτερο σκοπό την ανατροπή του πολιτεύματος και την επιβολή αυταρχικού καθεστώτος. Το ενδεχόμενο αυτό αντιμετωπίζεται επαρκώς από τις ισχύουσες ποινικές διατάξεις σχετικά με τις προσβολές του δημοκρατικού πολιτεύματος (άρθρα 134 επ. ΠΚ), τα εγκλήματα κατά της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας κ.ο.κ..Από νομική άποψη όμως το πολιτικό κόμμα,αφενός, και η εγκληματική οργάνωση, αφετέρου, είναι διακριτά συλλογικά μορφώματα, έστω και αν στελεχώνονται από τα ίδια φυσικά πρόσωπα. Σημειωτέον εξάλλου ότι το δικαίωμα του εκλέγεσθαι μπορεί να περιορισθεί ως συνέπεια ποινικής καταδίκης μόνο αν αυτή είναι αμετάκλητη (άρθρα 51 παρ. 3 και 55 παρ. 1 Συντ.). Αρμόδια να κρίνουν την εγκληματική οργάνωση είναι επομένως τα ποινικά δικαστήρια, ενώ η αρμοδιότητα και η ευθύνη να θέσει το αντιδημοκρατικό κόμμα εκτός Βουλής ανήκει στο εκλογικό σώμα.

Διαρκής παραβίαση του Συντάγματος και της ΕΣΔΑ

 Το άρθρο 19 παρ.1 του Συντάγματος προστατεύει το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με κάθε άλλο τρόπο, όπως είναι ιδίως η τηλεφωνική επικοινωνία. Προσθέτει όμως ότι νόμος ορίζει τις εγγυήσεις κάτω από τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσμεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων. Παρόμοιες είναι και οι διατάξεις του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Ο σχετικός ν. 2225/1994 προβλέπει στο άρθρο 3 τη διαδικασία άρσης του απορρήτου (με αίτηση δημόσιας αρχής προς τον κατά τόπο αρμόδιο Εισαγγελέα Εφετών), χωρίς να διευκρινίζει περαιτέρω σε τι συνίσταται η «εθνική ασφάλεια». Η συνταγματική έννοια της τελευταίας πάντως είναι προφανώς στενότερη από εκείνη της δημόσιας τάξης (όρος που χρησιμοποιείται στο άρθρο18 παρ.3 Συντ. για να οριοθετήσει τις περιπτώσεις επίταξης πραγμάτων από το κράτος) ή της δημόσιας ασφάλειας (η ύπαρξη κινδύνου για την τελευταία δικαιολογεί την απαγόρευση δημόσιας συνάθροισης κατ’ άρθρο 11 παρ.2 Συντ.), περιλαμβάνοντας αποκλειστικά ό,τι αναφέρεται στην προάσπιση της χώρας έναντι εξωτερικών κινδύνων (βλ. Κ. Χρυσόγονου/ Σ. Βλαχόπουλου, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 4η έκδ. 2017, σ.301). Στην πράξη όμως εκδίδεται ένας υπέρμετρος αριθμός εισαγγελικών διατάξεων άρσης του τηλεφωνικού απορρήτου (άνω των 20.0000 ετησίως, σύμφωνα με τις Εκθέσεις Πεπραγμένων της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών) ύστερα από αιτήσεις της Ε.Υ.Π προς τον ενσωματωμένο (!) σ’ αυτήν Εισαγγελέα Εφετών, ο οποίος καταντά έτσι ν’ ασκεί κατ’ ουσία διοικητικά καθήκοντα, παραβιάζοντας και την απαγόρευση του άρθρου 89 παρ. 3 Συντ. Ο αριθμός των διατάξεων αυτών διογκώνεται τα τελευταία χρόνια ως κακοήθης όγκος, χωρίς να υφίσταται καμία απολύτως διαδικαστική εγγύηση και χωρίς να ενημερώνονται έστω και εκ των υστέρων οι στόχοι της παρακολούθησης, ακόμη και αν δεν έχει προκύψει κανένα αποτέλεσμα από εκείνη. Συντελείται έτσι διαρκής παραβίαση τόσο του Συντάγματος όσο και της ΕΣΔΑ.

Ο σεβασμός του απορρήτου, άρθρο μου στα ΝΕΑ Παρασκευή 29/7/2022

Ο σεβασμός του απορρήτου

Η καταγγελία του προέδρου του ΠΑ.ΣΟ.Κ./ΚΙΝ.ΑΛ. Νίκου Ανδρουλάκη για παρακολούθηση του κινητού τηλεφώνου του θέτει στο προσκήνιο το γενικότερο ζήτημα των ανεπαρκών εγγυήσεων σεβασμού του απορρήτου των ανταποκρίσεων στην Ελλάδα. Το ζήτημα τίθεται καταρχάς σε πραγματικό επίπεδο, αφού είναι προφανές ότι η παρακολούθηση του αρχηγού του τρίτου κοινοβουλευτικού κόμματος της χώρας έγινε κατά τρόπο παράνομο και αυθαίρετο. Τίθεται όμως και σε επίπεδο νομικό, δεδομένου ότι το άρθρο 19 Συντ. επιτρέπει τη διενέργεια υποκλοπών από το κράτος για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων. Ωστόσο η συνταγματικότητα του άρθρου 3 του σχετικού ν. 2225/1994 είναι άκρως προβληματική, δεδομένου ότι εκεί προβλέπεται απλώς και μόνο η υποβολή αίτησης από την Ε.Υ.Π. προς τον Εισαγγελέα Εφετών για λόγους εθνικής ασφάλειας και έκδοση σχετικής διάταξης του τελευταίου. Σημειωτέον ότι στην περίπτωση αυτή μπορούν να παραλείπονται τα στοιχεία που αφορούν τον σκοπό επιβολής της άρσης του απορρήτου (!) Η διάταξη εκδίδεται εντός 24 ωρών χωρίς ενημέρωση του καθ' ου, χωρίς να απαιτείται να αιτιολογηθεί ότι η αντιμετώπιση του ζητήματος εθνικής ασφάλειας είναι αδύνατη ή ουσιωδώς δυσχερής χωρίς την άρση του απορρήτου, ούτε καν να προσδιορισθεί επακρι­βώς η έκταση της άρσης. Επομένως δεν υφίσταται καμιά εγγύηση σεβασμού της συνταγματικής αρχής της αναλογικότητας, καθώς μάλιστα όλα αυτά καλύπτονται από ένα πέπλο μυστικότητας. Η κατ' αποτέλεσμα πλήρης απουσία ενημέρωσης των θιγόμενων για την έκδοση σε βάρος τους διάταξης άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών τους, έστω μετά τη λήξη του μέτρου (αφού προφανώς η προηγούμενη ενημέρωση θα ματαίωνε τον σκοπό του), παραβιάζει το άρθρο 8 ΕΣΔΑ, έτσι όπως το τελευταίο έχει ερμηνευθεί από το ΕΔΔΑ (απόφαση της 4.12.2015, Zakharov κατά Ρωσίας). Ειδικότερα έχει κριθεί ότι, εφόσον τα πρόσωπα τα οποία έγιναν στόχος παρακολούθησης των επικοινωνιών τους δεν ενημερώνονται για το γεγονός αυτό καθόλου, παρά μόνο αν το προϊόν της παρακολούθησης χρησιμοποιηθεί εναντίον τους σε ποινική διαδικασία, το εθνικό δίκαιο στερεί τα πρόσωπα αυτά από τις απαραίτητες, έστω εκ των υστέρων, εγγυήσεις του δικαιώματος τους για σεβασμό της αλληλογραφίας τους. Τα παραπάνω έγιναν δεκτά σε σχέση με τη ρωσική έννομη τάξη που, παραδόξως ή μη, δεν διαφέρει από την ελληνική στο ζήτημα αυτό. Από τις ετήσιες εκθέσεις πεπραγμένων της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών προκύπτει, εξάλλου μια, ραγδαία αύξηση της συχνότητας με την οποία οι δικαστικές και εισαγγελικές αρχές αίρουν το απόρρητο των επικοινωνιών. Έτσι, τα σχετικά βουλεύματα το 2010 έφθασαν τα 1.169, το 2015 τα 2.304 και το 2020 τα 3.190. Ακόμη πιο ανησυχητικός είναι ο πολλαπλασιασμός των εισαγγελικών διατάξεων άρσης του απορρήτου, από τις 5.459 το 2010 στις 9.132 το 2015 και στις 13.751 το 2020. Πρέπει να τονισθεί ότι οι αριθμοί αφορούν τις διατάξεις και τα βουλεύματα καθεαυτά και ότι καθένα τους μπορεί να αφορά πλήθος ατόμων ή τηλεφωνικών συνδέσεων που παρακολουθούνται. Σε συνδυασμό επομένως με την απουσία ουσιαστικού ελέγχου της αναγκαιότητας τόσο πολλών παρακολουθήσεων και με την αβεβαιότητα σχετικά με τον τρόπο αξιοποίησής τους από τις κρατικές υπηρεσίες πληροφοριών, διαφαίνεται εδώ μια διογκούμενη απειλή όχι μόνο για την κανονιστική ποιότητα του άρθρου 19 Συντ., αλλά γενικότερα για τις ατομικές ελευθερίες στην Ελλάδα.

Άρθρο μου με τίτλο «Ανοίγει ο δρόμος προς επικίνδυνα μονοπάτια» που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» στις 03/07/2022

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ στις 24.6.2022 στην υπόθεση Dobbs v. Jackson ανατρέπει το νομολογιακό προηγούμενο των αποφάσεων στις υποθέσεις Roe v. Wade του 1973 και Planned Parenthood v. Casey του 1992 και ακυρώνει το αναγνωρισμένο με τις αποφάσεις εκείνες συνταγματικό δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση κρίθηκε πως νόμος της Πολιτείας του Mississippi, ο οποίος απαγορεύει την άμβλωση μετά τη δέκατη πέμπτη εβδομάδα της κύησης, είναι σύμφωνος με το Σύνταγμα των ΗΠΑ. Γενικότερα όμως η ογκώδης απόφαση δέχεται πως ούτε από τη Δέκατη Τέταρτη Τροποποίηση (δικαίωμα καθενός πολίτη να μη του στερεί η αντίστοιχη Πολιτεία τη ζωή, την ελευθερα ή την ιδιοκτησία του, χωρίς τήρηση της δέουσας νομικής διαδικασίας) ούτε από καμία άλλη διάταξη του ομοσπονδιακού Συντάγματος δεν απορρέει ένα δικαίωμα στην άμβλωση. Ανοίγει έτσι ο δρόμος για την ποινικοποίηση, από τα συντηρητικά νομοθετικά σώματα επιμέρους Πολιτειών, των αμβλώσεων κατά συνολικό τρόπο, χωρίς χρονικά όρια ως προς τη διάρκεια της κύησης.

Το ζήτημα έχει προκαλέσει εύλογα ζωηρή συγκίνηση, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, επειδή αφορά θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τη ζωή και την ελευθερία, με θρησκευτικές και άλλες προεκτάσεις. Πέρα από αυτά, η θεαματική μεταστροφή του Ανώτατου Δικαστηρίου θέτει σε αμφισβήτηση την ίδια τη βάση της νομιμοποίησης του, δηλ. την εμφάνιση του ως αμερόληπτου και αντικειμενικού κριτή. Και τούτο διότι η προσήλωση στις νομολογιακές λύσεις του παρελθόντος συμβάλλει στη δημιουργία της πεποίθησης ότι ένα δικαστήριο ακολουθεί μια σταθερή πορεία, ανεξάρτητα από τα πρόσωπα των διαδίκων, και ότι η κρίση του είναι στεγανοποιημένη απέναντι σε τυχόν προσπάθειες αθέμιτου επηρεασμού της. Εδώ συνέβη ακριβώς το αντίθετο, ύστερα από επιτήδειους χειρισμούς σε βάθος χρόνου από το Ρεπουμπλικανό Κόμμα, οι οποίοι οδήγησαν στη συγκρότηση μιας πλειοψηφίας έξι συντηρητικών (έως αντιδραστικών) δικαστών, σε σύνολο εννιά μελών του Ανώτατου Δικαστηρίου. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό πως τώρα αρχίζει μια προσπάθεια των Ρεπουμπλικανών να εισαχθεί απαγόρευση των αμβλώσεων με νέα συνταγματική τροποποίηση.

Στην Ευρώπη πάντως μια παρόμοια κατά μέτωπο επίθεση στα δικαιώματα των γυναικών θα ερχόταν σε αντίθεση προς θεμελιώδεις διατάξεις τόσο του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και των περισσότερων Συνταγμάτων των κρατών - μελών της. Υπό τα δεδομένα του ελληνικού Συντάγματος σημασία έχουν ιδίως οι διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1 (προστασία και σεβασμός της αξίας του ανθρώπου) και 5 παρ. 1 (ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας). Το άρθρο 2 παρ. 1 Συντ. προστατεύει καταρχήν και την αγέννητη ζωή, αφού κι αυτή έχει (εν δυνάμει) ανθρώπινη αξία. Ωστόσο, εδώ η προστασία του κυοφορούμενου έρχεται σε οξεία σύγκρουση με την ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας της εγκύου. Είναι σαφές ότι η τεκνοποιία είναι μια απόφαση ζωής, συνεπαγόμενη ισόβια ανάληψη σοβαρότατων ευθυνών και υποχρεώσεων, νομικής και ηθικής φύσης. Το ζητούμενο λοιπόν πρέπει να είναι η πρακτική εναρμόνιση των συγκρουόμενων συνταγματικών αγαθών. Τούτο μπορεί να οδηγήσει στην αναγνώριση ενός συνταγματικού δικαιώματος της εγκύου για άμβλωση σ’ ένα πρώιμο στάδιο της κύησης, το οποίο σύμφωνα με το άρθρο 304 παρ. 4 του Ποινικού μας Κώδικα (όπως τροποποιήθηκε το 1986) ανέρχεται στις δώδεκα πρώτες εβδομάδες της κύησης. Μετά την πάροδο του χρονικού αυτού διαστήματος η προστασία της αγέννητης ζωής υπερισχύει και ο νομοθέτης μπορεί να θεσπίσει τις κατά την κρίση του κατάλληλες ρυθμίσεις για τον σκοπό αυτό, χωρίς όμως και πάλι να υποχρεούται να ποινικοποιήσει την πράξη. Η ιστορική εμπειρία πάντως δείχνει ότι η πρόβλεψη ποινικών κυρώσεων πριν από το 1986 στην Ελλάδα (για όλη τη διάρκεια της κύησης) υπήρξε ατελέσφορη για τον περιορισμό των αμβλώσεων. Και κατά τα άλλα η αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τέτοιου είδους απαγορεύσεις και κυρώσεις, παρά μόνο με μια πολιτική κοινωνικής δικαιοσύνης απέναντι σε νέα ιδίως ζευγάρια με παιδιά, δηλ. στοχευμένα προγράμματα κοινωνικής κατοικίας και φορολογικά και ασφαλιστικά κίνητρα.

Κώστας Χ. Χρυσόγονος

Καθηγητής Νομικής Α.Π.Θ.

Μέλος Πολιτικού Συμβουλίου ΠΑ.ΣΟ.Κ./ΚΙΝ.ΑΛ.

Συνέντευξή μου στην εφημερίδα «Political» στις 02/07/2022

 1. Αν δεν υπάρξουν ανατροπές, ποια είναι τα στοιχεία που οδηγούν τον Πρωθυπουργό να μην εξαντλήσει την τετραετία ;

Η κυβέρνηση έχει διαπράξει βαριά λάθη στην οικονομική της ιδίως πολιτική τα τελευταία τρία χρόνια, οι συνέπειες των οποίων μόλις που αρχίζουν τώρα να γίνονται αισθητές από την κοινωνία. Η υπερμεγέθης δημοσιονομική επέκταση των περισσότερων από 40 δις στη διετία της έξαρσης του Covid-19 επιβάρυνε υπέρογκα το δημόσιο χρέος, χωρίς να υπάρχει το αντίστοιχο πραγματικό όφελος για τους μη-έχοντες. Έτσι σήμερα δεν υφίστανται πια επαρκείς εφεδρείες σε δημοσιονομικά «πυρομαχικά», ώστε να υπάρξουν ουσιαστικές ελαφρύνσεις για τους πολίτες που δοκιμάζονται από την έκρηξη του πληθωρισμού. Εξάλλου η πανευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση επιδεινώνεται, σε ό, τι αφορά τη χώρα μας, από το γεγονός ότι δεν έχει γίνει επαρκής προσπάθεια συνολικά την τελευταία δεκαετία για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αντίθετα εμπιστευθήκαμε υπερβολικά το ρωσικό φυσικό αέριο και τώρα η χώρα πληρώνει τις συνέπειες. Και επειδή όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλη λαϊκή δυσαρέσκεια προς την κυβέρνηση και σε συνολική ανατροπή του πολιτικού σκηνικού μέσα στον επερχόμενο δύσκολο χειμώνα του 2022-23, είναι πολύ πιθανές οι πρόωρες εκλογές το φθινόπωρο.

2. Ποια είναι η εκτίμησή σας για τη συμπεριφορά του εκλογικού σώματος την πρώτη Κυριακή με την απλή αναλογική ;

Ενδέχεται η καλλιέργεια στο εκλογικό σώμα της (δικαιολογημένης) πεποίθησης πως η πρώτη Κυριακή είναι ένα είδος προκριματικού απλώς αγώνα, να δημιουργήσει μια ψυχολογία χαλαρής ψήφου και έτσι να ενισχυθούν τα μικρότερα κόμματα σε σχέση με την εικόνα που προκύπτει σήμερα από τις δημοσκοπήσεις.

3. Θα επηρεάσει το αποτέλεσμα της πρώτης εκλογικής διαδικασίας τις δεύτερες κάλπες ;

Προφανώς θα επηρεάσει, αφού η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι σε νέες εκλογές, λίγους μήνες μετά τις προηγούμενες, το πρώτο κόμμα πάντα ενισχύεται σε βάρος των υπολοίπων (π.χ. η Ένωση Κέντρου τον Νοέμβριο του 1963 πήρε 42% με 1,9 εκατ. ψήφους και τον Φεβρουάριο του 1964 έφθασε στο 53% με 2,4 εκατ.).

4. Υπάρχουν ρεαλιστικές προϋποθέσεις για την επίτευξη πολιτικών συνεργασιών ;

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ανεπτυγμένη κουλτούρα κυβερνητικών συνεργασιών. Σε όλη την περίοδο από τη μεταπολίτευση του 1974 έως σήμερα, οι κυβερνήσεις συνεργασίας αποτελούν την εξαίρεση και μάλιστα κυρίως εμφανίσθηκαν στα χρόνια της μεγάλης έντασης της οικονομικής κρίσης, από το 2011 και μετά. Ακόμη χειρότερα, η μετέπειτα εκλογική τύχη του ελάσσονος εταίρου των κυβερνήσεων αυτών δεν ήταν καλή. Δεν μπορεί να αποκλεισθεί πάντως το ενδεχόμενο μιας κυβέρνησης ευρείας συνεργασίας, για κάποιο χρονικό διάστημα, αν έχουμε ένα απευκταίο «θερμό επεισόδιο» στα ελληνοτουρκικά.

5. Τι ήταν αυτό που σας έκανε να φύγετε από τον ΣΥΡΙΖΑ και να ενταχθείτε στο ΠΑΣΟΚ ;

Πρόκειται για δύο ξεχωριστά γεγονότα, μεταξύ των οποίων μεσολαβεί μια πενταετία. Αποχώρησα το 2017 από τον ΣΥΡΙΖΑ αφού προηγουμένως είχα διαφωνήσει σε σειρά κρίσιμων πολιτικών επιλογών, όπως η προσέγγιση Βαρουφάκη στη διαπραγμάτευση με τους δανειστές την άνοιξη του 2015, το δημοψήφισμα του Ιουλίου του ίδιου έτους, ο νόμος Παππά για την τηλεόραση, οι ευνοιοκρατικοί διορισμοί τύπου Καρανίκα κ.ά. Στη συνέχεια έμεινα επί χρόνια εκτός κομματικών γραμμών και την άνοιξη του 2022 προσχώρησα στο ΠΑ.ΣΟ.Κ/ΚΙΝ.ΑΛ., επειδή βλέπω ότι η νέα προσπάθεια που ξεκινάει με την εκλογή του Νίκου Ανδρουλάκη στην ηγεσία του κόμματος ανοίγει ένα παράθυρο ελπίδας για τη χώρα. Ο τόπος χρειάζεται μια πραγματικά προοδευτική πρόταση για τον τρόπο άσκησης της πολιτικής εξουσίας, με αποδόμηση του πελατειακού συστήματος και με την οικοδόμηση ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους του 21ου αιώνα, το οποίο θα συνδυάζει ισόρροπα τους στόχους της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής δικαιοσύνης/αναδιανομής. Την πρόταση αυτή ετοιμάζεται να υποβάλει στις επόμενες εκλογές το ΠΑ.ΣΟ.Κ./ΚΙΝ.ΑΛ. προς τον ελληνικό λαό, σε αντιδιαστολή και αντιπαράθεση προς τον ελιτισμό της Ν.Δ. και τη δημαγωγία του ΣΥΡΙΖΑ. Στην πραγματικότητα άλλωστε τα δύο αυτά κόμματα εκφράζουν τη δεξιά και την αριστερή εκδοχή της συντήρησης του υφιστάμενου πελατειακού συστήματος, που λειτουργεί απαγορευτικά για την πρόοδο της χώρας.

6. Πού θα είστε υποψήφιος ;

Δεν έχω προσωπικές φιλοδοξίες στον χώρο της πολιτικής. Η μόνη επιδίωξή μου είναι να βοηθήσω, στο μέτρο των δυνάμεών μου, την προσπάθεια του Νίκου Ανδρουλάκη, επικεφαλής μιας νέας γενιάς ανθρώπων που δεν είχαν ανάμιξη στην άσκηση εξουσίας στο παρελθόν, να ανοίξουν έναν βιώσιμο νέο δρόμο για την πατρίδα. Το ζήτημα μιας ενδεχόμενης υποψηφιότητας μου είναι δευτερεύον και θα αποφασισθεί από τα αρμόδια όργανα του κόμματος όταν έρθει η ώρα.

Κώστας Χ. Χρυσόγονος

Μέλος Πολιτικού Συμβουλίου ΠΑ.ΣΟ.Κ./ΚΙΝ.ΑΛ.

Άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Μακεδονία της Κυριακής» στις 19/06/2022

Κώστας Χρυσόγονος
Μέλος Πολιτικού Συμβουλίου ΠΑΣΟΚ - ΚΙΝΑΛ

Εις οιωνός άριστος

Η πρωτοφανής κλιμάκωση της επιθετικής ρητορικής του τουρκικού καθεστώτος κατά της χώρας μας τις τελευταίες εβδομάδες δημιούργησε ανησυχίες στην ελληνική κοινή γνώμη, τις οποίες κάποιοι σχολιαστές προσπαθούν να κατευνάσουν, αποδίδοντας το φαινόμενο στις «επικείμενες» τουρκικές εκλογές και στην πτώση των ποσοστών του κόμματος Ερντογάν στις δημοσκοπήσεις. Στην πραγματικότητα όμως οι εκλογές αυτές, αν τελικά διεξαχθούν, απέχουν ακόμη έναν ολόκληρο χρόνο (18.6.2023) και άρα οι δηλώσεις ή κινήσεις εντυπωσιασμού τώρα είναι αμφίβολο τι επίπτωση μπορεί να έχουν τότε. Άλλωστε το πρόβλημα εντοπίζεται λιγότερο στις προθέσεις και τους υπολογισμούς του ίδιου του Ερντογάν ή των υποτακτικών του και περισσότερο στο ότι η τουρκική κοινή γνώμη εισπράττει θετικά τους λεονταρισμούς τους.

Με άλλες λέξεις, το μακροπρόθεσμο ζήτημα είναι ότι στη μεγάλη πλειοψηφία της τουρκικής κοινωνίας, με την εξαίρεση μόνο της κουρδικής μειονότητας, η ιδέα ενός επιθετικού πολέμου κατά της Ελλάδας είναι δημοφιλής και γι’ αυτό εκείνοι που παίζουν μαζί της αναμένουν να δουν βελτίωση στις εκλογικές τους επιδόσεις. Η Τουρκία δεν έζησε τη φρίκη του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου και έτσι εκεί δεν υπάρχει η αποστροφή για τη μαζική αιματοχυσία, την οποία συναντά κανείς στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη. Ακόμη χειρότερα, η πολιτική τάξη, τα ΜΜΕ και το εκπαιδευτικό σύστημα στη γειτονική μας χώρα έχουν συστηματικά διαστρεβλώσει την ιστορική αλήθεια για τα συμβάντα της πολεμικής δεκαετίας 1912-22 και όχι μόνο δεν υφίσταται καμίας μορφής συλλογική μεταμέλεια για τις  γενοκτονίες σε βάρος των χριστιανικών μειονοτήτων στην Ανατολία, αλλά υπάρχει συστηματική υποδαύλιση ιμπεριαλιστικών ψυχώσεων.

Κατά συνέπεια δεν δικαιούμαστε να έχουμε ψευδαισθήσεις για τους γείτονές μας. Οφείλουμε να προετοιμαζόμαστε για να αποκρούσουμε τον τουρκικό επεκτατισμό με κάθε τρόπο και οποτεδήποτε καταστεί τούτο αναγκαίο. Παράλληλα πρέπει να θέτουμε διαρκώς τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση μπροστά στις δικές τους ευθύνες, υπενθυμίζοντάς τους την υποχρέωση που έχουν αναλάβει με το άρθρο 42 παρ. 7 της ιδρυτικής της Συνθήκης να μας συνδράμουν με όλα τα μέσα σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης της Τουρκίας εναντίον μας. Και όσο πιο ξεκάθαρα διατυπώνεται η απειλή από την άλλη πλευρά του Αιγαίου, τόσο πιο διεκδικητική πρέπει να γίνεται η δική μας στάση απέναντι π.χ. σε όσους προμηθεύουν τον αυριανό επιτιθέμενο με προηγμένα οπλικά συστήματα έναντι ευτελούς (σε σχέση με το δυνητικό κόστος μιας αυριανής ένοπλης σύγκρουσης) χρηματικού αντιτίμου.

Παράλληλα πρέπει να αναδείξουμε εμφατικά το πόσο αβάσιμες είναι νομικά οι τουρκικές αξιώσεις για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Το άρθρο 13 της Συνθήκης της  Λωζάννης του 1923 επιτρέπει ελληνικό στρατό στα νησιά και απαγορεύει μόνο ναυτικές βάσεις και οχυρά τύπου γραμμής Μαζινό, που είναι βεβαίως ανύπαρκτα. Αντίθετα η Τουρκία καταπατά το άρθρο 14 για την αυτοδιοίκηση της Ίμβρου. Όσο για τα Δωδεκάνησα, η Τουρκία τα παραχώρησε στην Ιταλία άνευ όρων με το άρθρο 15 της ίδιας  Συνθήκης. Δεν ήταν συμβαλλόμενη στη Συνθήκη των Παρισίων 1947, με την οποία η Ιταλία  τα εκχώρησε στην Ελλάδα, και άρα δεν αντλεί κανένα δικαίωμα από τους όρους της περί αποστρατιωτικοποίησής τους, σύμφωνα και με το άρθρο 36 της Σύμβασης της  Βιέννης του 1969 για το δίκαιο των συνθηκών.Με άλλες λέξεις, όπως είχε γράψει πριν από περίπου 3.000 χρόνια ο Όμηρος, «εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης».

Συνέντευξή μου που δημοσιεύτηκε στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής 29.5.2022

1. Στο πρόσφατο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ - Κινήματος Αλλαγής ο Απόστολος Κακλαμάνης επιτέθηκε με δριμύτητα που ενόχλησε τον ΣΥΡΙΖΑ σε όσους ακολούθησαν τη διαδρομή από τη Χαριλάου Τρικούπη στην Κουμουνδούρου. Εσάς τι σας οδήγησε να κάνετε την αντίθετη πολιτική διαδρομή; 

    Δεν είμαι επαγγελματίας πολιτικός και δεν έχω προσωπικές φιλοδοξίες στον χώρο αυτόν. Ως καθηγητής όμως του συνταγματικού δικαίου αισθάνθηκα ότι είχα υποχρέωση να διαμαρτυρηθώ δημόσια για τη δραματική συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα την εποχή των μνημονίων και έτσι έθεσα υποψηφιότητα με τον συνδυασμό του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. στις ευρωεκλογές του 2014, προκειμένου να αναδείξω το θέμα  αυτό από το βήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, όπως και έπραξα την επόμενη πενταετία. Στην πορεία ωστόσο διαφώνησα πολιτικά με την ηγεσία του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. για σειρά ζητημάτων (π.χ. «διαπραγμάτευση» Βαρουφάκη, δημοψήφισμα του 2015, απόπειρα ελέγχου του τηλεοπτικού τοπίου μέσω του «νόμου Παππά», ευνοιοκρατικοί διορισμοί τύπου Καρανίκα κ.ά.) Έτσι τελικά το 2017 αποχώρησα και έκτοτε έμεινα εκτός κομματικών γραμμών. Μετά την εκλογή του Νίκου Ανδρουλάκη στην ηγεσία του ΠΑ.ΣΟ.Κ., τον οποίο γνωρίζω και εκτιμώ από τα χρόνια της συνύπαρξής μας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, διαβλέπω ένα παράθυρο ελπίδας, ο πολύπαθος αυτός πολιτικός σχηματισμός να αποτελέσει τον καταλύτη για το νέο ξεκίνημα που χρειάζεται ο τόπος. Αποφάσισα επομένως να βοηθήσω στο μέτρο των δυνάμεών μου, χωρίς να αναζητώ ρόλους και αξιώματα.

2. Γιατί είναι  το ΠΑΣΟΚ - Κίνημα Αλλαγής δημοκρατική, προοδευτική δύναμη και δεν είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως υποστηρίζουν τα στελέχη του;

    Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. θέτει ως κύριο άξονα της πολιτικής του πρότασης την αποδόμηση του πελατειακού κράτους και την αξιοκρατία, όπως διακήρυξε ο Νίκος Ανδρουλάκης στην εναρκτήρια ομιλία του στο συνέδριο. Αντίθετα η ηγεσία του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. επιδίωξε συστηματικά την άλωση του κράτους με τη δημιουργία του δικού της πελατειακού μηχανισμού το 2015-2019. Αυτό δεν είναι προοδευτική πολιτική.

3. Γιατί πιστεύετε ότι ο κ. Τσίπρας επιδίωξε ρόλο παρατηρητή στις συνόδους των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών αλλά και γιατί οι Ευρωπαίοι Σοσιαλιστές απάντησαν θετικά στο αίτημά του; Είναι ο ΣΥΡΙΖΑ κόμμα της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας; 

    Στις λίγες περιπτώσεις κατά τις οποίες αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων προέρχονται από τον πολιτικό χώρο της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αριστεράς είθισται να καλούνται ως παρατηρητές στις συνόδους των (πολυάριθμων) ομολόγων τους που προέρχονται από τους Ευρωπαίους Σοσιαλιστές και Δημοκράτες. Έτσι π.χ. πριν από τον κ. Τσίπρα προσκαλούσαν και συμμετείχε ο Πρόεδρος της Κύπρου Δημήτρης Χριστόφιας (ΑΚΕΛ). Η λογική του πράγματος είναι ότι πρόκειται για χώρους πολιτικά όμορους, αλλά πάντως διαφορετικούς.

4. Την κυβέρνηση πως τη βλέπετε; Έχει ήδη αντιμετωπίσει μεγάλες κρίσεις (ελληνοτουρκικά, μεταναστευτικό, πανδημία, πόλεμος στην Ουκρανία), άρα μεγάλο δείγμα γραφής. 

    Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας είχε την ατυχία να αντιμετωπίσει μεγάλες αντιξοότητες, με παγκόσμια διάσταση, και σε μεγάλο βαθμό αναλώθηκε σε μια προσπάθεια επείγουσας διαχείρισής τους. Πέρα όμως από τις κρίσεις αυτές, δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να φέρει ουσιαστικές αλλαγές με μακροπρόθεσμη προοπτική στα δύο μεγαλύτερα προβλήματα της χώρας. Το δημογραφικό δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με ένα μικρό φιλοδώρημα στις νέες μητέρες, ενώ οι πελατειακές στρεβλώσεις και δυσλειτουργίες του κρατικού μηχανισμού μάλλον επιδεινώθηκαν με το λεγόμενο «επιτελικό κράτος» και τις στρατιές των μετακλητών υπαλλήλων. 

5. Πολλοί προσπαθούν να καταλάβουν αν ο κ. Ανδρουλάκης βρίσκεται πιο κοντά στον Αλέξη Τσίπρα ή στον Κυριάκο Μητσοτάκη για να μαντέψουν και την απόφασή του, αν αντικειμενικά, τεθεί θέμα συγκυβέρνησης, μετά τις εκλογές. Εσείς τι πιστεύετε; 

    Στο συνέδριο ο Νίκος Ανδρουλάκης αποσαφήνισε τη θέση του απέναντι τόσο στην αριστερή (ΣΥ.ΡΙΖ.Α.) όσο και τη δεξιά (Νέα Δημοκρατία) συντήρηση, διεκδικώντας  ρόλο πρωταγωνιστή και όχι ρυθμιστή. Στους επόμενους μήνες τούτο θα μετουσιωθεί σε ένα ολοκληρωμένο προεκλογικό πρόγραμμα. Προσωπικά δεν θα θεωρούσα πιθανό να βρεθεί μετεκλογικά ένας πολιτικά βιώσιμος μέσος όρος ανάμεσα σ’ ένα τέτοιο προοδευτικό πρόγραμμα και οποιαδήποτε από τις δύο συντηρητικές κατά βάση προσεγγίσεις, της Νέας Δημοκρατίας και του ΣΥ.ΡΙΖ.Α., δηλαδή κομμάτων τα οποία κατά βάθος αποδέχονται το πελατειακό σύστημα και απλώς επιδιώκουν το καθένα να το νέμεται προς ίδιον όφελος. Πιο πιθανό θα έβλεπα το ενδεχόμενο συγκυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας και ΣΥ.ΡΙΖ.Α., αφού υπάρχει και το ιστορικό προηγούμενο της κυβέρνησης Τζαννετάκη.

6. Διανύουμε, δυστυχώς, τον τέταρτο μήνα πολέμου στην Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή και διέξοδος δεν φαίνεται από πουθενά. Έχετε κάποια εκτίμηση για τη διάρκεια αλλά και τις επιπτώσεις στην Ευρώπη αλλά και την Ελλάδα; Έχει σταθεί η Ευρώπη στο ύψος των περιστάσεων;

    Δεν μπορώ να εκτιμήσω τη διάρκεια αυτού του παραλογισμού. Κάποια στιγμή ο Ρώσος δικτάτορας και οι υποτακτικοί του θα αντιληφθούν τον ανεδαφικό χαρακτήρα των επιδιώξεών τους και θα υπαναχωρήσουν, αλλά στο μεταξύ οι συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία είναι δυσβάστακτες. Επαπειλείται ενεργειακή και διατροφική κρίση με ανυπολόγιστες επιπτώσεις. Ειδικά για την Ελλάδα τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα, λόγω του υψηλού δημόσιου χρέους και της εξάρτησης της χώρας από τις εισαγωγές, τόσο για την ενέργεια όσο και για τη διατροφική επάρκεια. Η κυβέρνηση έχει μάλλον εξαντλήσει τα δημοσιονομικά «πυρομαχικά» που διέθετε η χώρα, με μια υπερμεγέθη δημοσιονομική επέκταση άνω των 40 δις ευρώ στην περίοδο της έξαρσης της πανδημίας και τώρα τα περιθώρια ελιγμών είναι πολύ περιορισμένα. Ας ελπίσουμε ότι θα υπάρξουν αποτελεσματικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για την από κοινού διαχείριση της κρίσης.

Κώστας Χρυσόγονος

Καθηγητής Νομικής Α.Π.Θ.

Συνέντευξή μου που δημοσιεύτηκε στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής 29.5.2022

Ένα νέο ξεκίνημα για τη Χώρα

 

Η μαζική συμμετοχή των πολιτών στις εσωκομματικές εκλογές του ΠΑ.ΣΟ.Κ/ΚΙΝ.ΑΛ. επιβεβαιώνει τη νέα δυναμική που έχει προσδώσει στο κόμμα η εκλογή του Νίκου Ανδρουλάκη στην ηγεσία του τον Δεκέμβριο του 2021. Το επόμενο στοίχημα είναι τώρα το συνέδριο στις 20-22 Μαΐου, μέσα από το οποίο μπορεί και πρέπει να προκύψει μια ειλικρινής αλλά και πειστική πρόταση εξουσίας, έτοιμη να υποβληθεί στον ελληνικό λαό στις επόμενες βουλευτικές εκλογές. Η χώρα δεν χρειάζεται νέες αυταπάτες, ούτε μεγάλα λόγια και παχυλές υποσχέσεις, αλλά ρεαλισμό συνδυασμένο με τόλμη, προκειμένου να διατυπωθεί ένα κυβερνητικό πρόγραμμα βαθιάς αλλαγής στις απαρχαιωμένες και δυσλειτουργικές δομές του ελληνικού κράτους. Χρειαζόμαστε έναν σαφή οδικό χάρτη για την αποδόμηση του πελατειακού συστήματος και τον εκσυγχρονισμό της πολιτείας και της κοινωνίας μας.

Πρόοδο για τον τόπο θα αποτελέσει η απλοποίηση και κωδικοποίηση της ισχύουσας χαοτικής νομοθεσίας, η δραστική επιτάχυνση των ρυθμών απονομής της δικαιοσύνης και προπάντων η βελτίωση της αποδοτικότητας της δημόσιας διοίκησης, με την εγκαθίδρυση ουσιαστικής αξιοκρατίας σ’ αυτή και την εγκατάλειψη των λογικών του τύπου «τα δικά μας παιδιά». Πρόοδο θα αποτελέσει η αναδιανομή πλούτου από τους έχοντες προς τους μη έχοντες, οι οποίοι δοκιμάζονται σκληρά από την ανεργία, τον πληθωρισμό, τις ανεπάρκειες των κοινωνικών και άλλων κρατικών δομών και τη γενικότερη επιδείνωση των κοινωνικών ανισοτήτων στα χρόνια της κρίσης. Προϋπόθεση όμως για τούτο είναι να υπάρχει παραγωγή πλούτου και κάτι τέτοιο θα καταστεί εφικτό μόνο εφόσον η χώρα αποκτήσει ένα βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο και αναβαθμίσει τη θέση της μέσα στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, ενισχύοντας την υγιή και νόμιμη επιχειρηματικότητα και καταπολεμώντας το αδηφάγο τέρας της γραφειοκρατίας και της ρουσφετολογίας. Χρειαζόμαστε σαφείς και απλούς κανόνες για όλους, που θα γίνονται σεβαστοί ή αλλιώς η παραβίασή τους θα συνεπάγεται την επιβολή κυρώσεων με πραγματικό αποτρεπτικό αποτέλεσμα.

Δεν βλέπω τον εαυτό μου ως επαγγελματία πολιτικό, αλλά ως πανεπιστημιακό καθηγητή και μαχόμενο δικηγόρο. Με ενδιαφέρει όμως και με αφορά το μέλλον αυτού του τόπου και γι’ αυτό είμαι έτοιμος να βοηθήσω, στο μέτρο των δυνάμεών μου, τη νέα προσπάθεια του ΠΑ.ΣΟ.Κ./ΚΙΝ.ΑΛ. υπό τον Νίκο Ανδρουλάκη, τον οποίο γνωρίζω και εμπιστεύομαι από τα χρόνια της κοινής μας θητείας στην Ευρωβουλή. Η συμμετοχή μου στις εσωκομματικές εκλογές της 8ης Μαΐου 2022 και η συνακόλουθη εγγραφή μου ως απλού μέλους του κόμματος συνιστά μια έμπρακτη απόδειξη. Το κύριο ζητούμενο εξάλλου δεν είναι τα πρόσωπα, αλλά οι πολιτικές προτάσεις που θα πείσουν τη μεγάλη μάζα των ψηφοφόρων να επιστρέψουν στην alma mater, ώστε να δρομολογηθεί ένα νέο ξεκίνημα για τη χώρα μας.

Κώστας Χρυσόγονος

Καθηγητής Νομικής Α.Π.Θ.

                     Άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ του Σαββάτου 14.5.2022

Η αυτοδιοίκηση των ΑΕΙ και η αρμοδιότητα των ΟΠΠΙ

 

Το άρθρο 16 παρ. 5 του Συντάγματος καθιερώνει την πλήρη αυτοδιοίκηση των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Πυρήνα της αυτοδιοίκησης συνιστά το να διαχειρίζονται τα Α.Ε.Ι. τις υποθέσεις τους με δικά τους (το καθένα) όργανα.

Στην προκειμένη περίπτωση ωστόσο, το άρθρο 18 του ν. 4777/2021 σαφώς ορίζει ότι το προσωπικό των Ο.Π.Π.Ι. υπάγεται στην ΕΛ.ΑΣ. και η μισθοδοσία του βαρύνει τον προϋπολογισμό του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Δεν πρόκειται συνεπώς για πανεπιστημιακή αστυνομία, υπαγόμενη στις εντολές των πρυτανικών αρχών (όπως π.χ. η δημοτική αστυνομία υπάγεται στους Ο.Τ.Α.), αλλά για μια υπηρεσία του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, όπως όλη η υπόλοιπη ΕΛ.ΑΣ. Η αρμοδιότητα των Ο.Π.Π.Ι. συνίσταται στην πρόληψη της τέλεσης και την αντιμετώπιση κάθε αξιόποινης πράξης μέσα στους χώρους των Α.Ε.Ι. Ουδεμία πρόσκληση ή άδεια των πρυτανικών αρχών ή άλλων πανεπιστημιακών αρχών απαιτείται κατά τον νόμο για την άσκηση των παραπάνω αρμοδιοτήτων.

Κατά μία άποψη, η αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. δεν περιλαμβάνει την πρόληψη και καταστολή εγκλημάτων στους πανεπιστημιακούς χώρους, επειδή η δημόσια τάξη και ασφάλεια ανάγεται στον πυρήνα της κρατικής εξουσίας και επειδή όλοι οι δημόσιοι χώροι είναι ίδιοι ως προς τούτο. Γίνεται μάλιστα επίκληση της υπ’ αριθ. 16/2015 απόφασης της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία έκρινε συνταγματικά ανεκτή την κατάργηση τότε της Δημοτικής Αστυνομίας, με το σκεπτικό ότι «είναι δυνατή η ανάθεση ορισμένων από τις αρμοδιότητες της ΕΛ.ΑΣ. … σε άλλα όργανα της Δημόσιας Διοικήσεως, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι υπάλληλοι των Ο.Τ.Α. … πλην όμως και στην περίπτωση αυτή είναι δυνατή … η επαναφορά των αρμοδιοτήτων αυτών στα όργανα της ΕΛ.ΑΣ. με νεότερη νομοθετική ρύθμιση».

Η προφανής διαφορά όμως μεταξύ Α.Ε.Ι. και Ο.Τ.Α., ως προς το ζήτημα των αρμοδιοτήτων δημόσιας τάξης και ασφάλειας, είναι ότι τα μεν, αθροιζόμενα, εκτείνονται σε πολύ μικρό μέρος της επικράτειας, ενώ οι δε, αθροιζόμενοι, στο σύνολο αυτής. Άρα η «αυτοδιοίκηση» των Ο.Τ.Α. δεν μπορεί λογικά να συμπεριλάβει τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, παρά μόνο μερικά (π.χ. αρμοδιότητα βεβαίωσης παράνομης στάθμευσης οχημάτων και επιβολής προστίμων) και πάντως δυνητικά για τον νομοθέτη, αφού διαφορετικά θα πλήττονταν ο πυρήνας της κεντρικής κρατικής εξουσίας. Αντίθετα, η «αυτοδιοίκηση» των Α.Ε.Ι. μπορεί να θεωρηθεί ότι συμπεριλαμβάνει και την αρμοδιότητα αυτή. Σε κάθε περίπτωση εξάλλου, ο ίδιος ο ν. 4777/2021 (άρθρο 18 παρ. 2) προβλέπει ότι το προσωπικό των Ο.Π.Π.Ι. «διατίθεται σε Α.Ε.Ι. με κριτήριο την ύπαρξη και την έκταση των αναγκών που διαπιστώνονται». Ενόψει του σκοπού του άρθρου 16 παρ. 5 του Συντάγματος, δηλ. της διαφύλαξης της ακαδημαϊκής ελευθερίας αλώβητης έναντι παρεμβάσεων της κρατικής εξουσίας, αλλά και του βεβαρημένου ιστορικού παρελθόντος της χώρας μας («Σπουδαστικό» τμήμα της Ασφάλειας στα προδικτατορικά χρόνια κλπ.) θα ήταν επιβεβλημένη τουλάχιστον μια σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου, υπό την έννοια ότι η «διάθεση» οφείλει να γίνεται με την έννοια της ανάθεσης της διοίκησης των Ο.Π.Π.Ι. στις αντίστοιχες πρυτανικές αρχές.

Κώστας Χ. Χρυσόγονος, Καθηγητής Νομικής Α.Π.Θ.

           Άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ στις 11.3.2022

Η συμπεριφορά του καθεστώτος Πούτιν δεν έχει καμία δικαιολογία

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σηματοδοτεί την έναρξη της μεγαλύτερης διακρατικής σύρραξης στην Ευρώπη μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Μια χώρα με έκταση μεγαλύτερη από τη Γαλλία και πληθυσμό άνω των 40 εκατομμυρίων κατοίκων υφίσταται επίθεση μεγάλης κλίμακας από μια πυρηνική υπερδύναμη, με ανυπολόγιστες περαιτέρω συνέπειες για την παγκόσμια ειρήνη. Οκτώ και πλέον δεκαετίες μετά το 1939, βλέπουμε να επαναλαμβάνεται το ίδιο εφιαλτικό σενάριο: Ένας παρανοϊκός δικτάτορας επιχειρεί με τη βία να επιβάλλει τη θέλησή του σε άλλα έθνη, αδιαφορώντας για το ανθρώπινο και οικονομικό κόστος.

Η αρχή του κακού είχε γίνει βέβαια το 2014, με την αρπαγή της Κριμαίας και την υποκίνηση της απόσχισης των επαρχιών Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ από την Ουκρανία. Τότε όμως υπήρχαν κάποια εθνοτικά ερείσματα, αφού η πλειοψηφία του πληθυσμού στις περιοχές αυτές αποτελείται από Ρωσόφωνους, οι οποίοι ήθελαν να διατηρήσουν τους δεσμούς τους με τη Μόσχα, μετά την πολιτική αλλαγή που είχε προηγηθεί στην ουκρανική κυβέρνηση. Τώρα τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά, αφού ο προφανής στόχος του Ρώσου δικτάτορα είναι να μετατρέψει ολόκληρη την Ουκρανία σε προτεκτοράτο σε πλήρη αντίθεση με την εκφρασμένη θέληση των πολιτών της και με μοναδικό του στήριγμα τη δύναμη των όπλων του.

Η συμπεριφορά του καθεστώτος Πούτιν δεν έχει καμία δικαιολογία, είτε από νομική είτε από πραγματική άποψη. Πρόκειται για έναν απροσχημάτιστο ιμπεριαλισμό, ο οποίος, αν γίνει ανεκτός από τη διεθνή κοινότητα, θα επαναφέρει σε πλήρη ισχύ τον νόμο της ζούγκλας στις διεθνείς σχέσεις. Κάθε χώρα θα είναι εκτεθειμένη στις επεκτατικές βλέψεις του τυχόν μεγαλύτερου γείτονά της ή πάντως στις απαιτήσεις του για υποταγή σε πολιτικό, οικονομικό κλπ. επίπεδο. Τούτο είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για την Ελλάδα, που συνορεύει με μια Τουρκία με επταπλάσιο πληθυσμό και πενταπλάσια οικονομία (άρα και δυνατότητα χρηματοδότησης εξοπλισμών) από εμάς.

Επιβάλλεται συνεπώς να υπάρξει ισχυρή αντίδραση εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των Ηνωμένων Πολιτειών και, ει δυνατόν, του ΟΗΕ, με τη μορφή κυρίως της επιβολής κυρώσεων σχεδιασμένων έτσι ώστε να απομονωθεί η Ρωσία και να προκληθεί δυσβάσταχτο κόστος στην οικονομία της. Κόστος θα υπάρξει αναμφίβολα και για τις χώρες που θα επιβάλλουν τις κυρώσεις αυτές, αφού η παύση των εισαγωγών καυσίμων και άλλων πρώτων υλών από τη Ρωσία μπορεί να οδηγήσει υψηλότερα τις τιμές τους και να πυροδοτήσει χειρότερη έκρηξη πληθωρισμού γενικά. Ωστόσο το κακό αυτό θα είναι μικρό σε σχέση με όσα, αδιανόητα ως σήμερα, ενδέχεται να επακολουθήσουν αν η εγκληματική ρωσική  ολιγαρχία αφεθεί να υλοποιήσει τα εφιαλτικά σχέδιά της και δώσει έτσι το παράδειγμα και σε άλλους, π.χ. στον Τούρκο επίδοξο νεοσουλτάνο.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με μακρόχρονους δεσμούς με τη Ρωσία. Εδώ όμως το ζήτημα δεν είναι πια το παρελθόν, αλλά το μέλλον. Αν ο βιασμός της Ουκρανίας μείνει ατιμώρητος σήμερα, τότε αύριο ο κάθε επίδοξος βιαστής θα αποθρασυνθεί και θα επαναλάβει τα ίδια και χειρότερα στη δική του γειτονιά.

Κώστας Χρυσόγονος, καθηγητής Νομικής στο ΑΠΘ 

Άρθρο μου δημοσιευμένο στις 25.02.2022 στην ιστοσελίδα topontiki.gr 

Οικοδομώντας ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος

    Η Ελλάδα ταλαιπωρήθηκε στα προηγούμενα χρόνια από μια πρωτοφανή σε καιρό ειρήνης οικονομική κρίση, με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) σε τρέχουσες τιμές να μειώνεται σχεδόν κατά το ένα τρίτο μέσα σε μια δωδεκαετία (από 237 δις ευρώ το 2009 στα 165 δις το 2020). Το δημόσιο χρέος, αν και παρέμεινε σε γενικές γραμμές στα ίδια επίπεδα σε απόλυτους αριθμούς μετά την αναδιάρθρωσή του (συντεταγμένη χρεωκοπία) το 2012, έχει εκτοξευθεί σε ύψος άνω του 200% του ΑΕΠ λόγω της προαναφερόμενης πτώσης του τελευταίου. Ως να μην έφθαναν αυτά, η χώρα αντιμετωπίζει ένα από τα χειρότερα προβλήματα υπογεννητικότητας παγκοσμίως, με τις προβλέψεις να κάνουν λόγο για έναν πληθυσμό της τάξης των μόλις 7,5 εκατομμυρίων στο όχι και τόσο μακρινό έτος 2060. Προκύπτει συνεπώς ένα εφιαλτικό σκηνικό, όπου η υπερχρέωση του κράτους, σε συνδυασμό με την οικονομική ύφεση και την πληθυσμιακή συρρίκνωση, θα οδηγήσει με βεβαιότητα κάποια στιγμή στην κατάρρευση του ασφαλιστικού συστήματος και πιθανόν σε νέα και χειρότερη χρεοκοπία. Η πραγματική κατάστασή μας γίνεται σε κάποιον βαθμό αντιληπτή από την κοινωνία, όπου κυριαρχούν συναισθήματα απογοήτευσης και φόβου για το μέλλον. Το ζητούμενο ωστόσο είναι η κοινωνία αυτή να αντιδράσει, αλλάζοντας νοοτροπίες και συμπεριφορές και διεκδικώντας κάτι καλύτερο για το αύριο αυτού του τόπου. Το καλύτερο είναι μάλλον ουτοπικό όμως να το περιμένουμε για όσο διάστημα εξακολουθούν να κυριαρχούν δύο πολιτικές δυνάμεις βαθιά συντηρητικές επί της ουσίας, δηλ. αφενός η «Νέα Δημοκρατία» και αφετέρου ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Το ότι κανένα από τα δύο κόμματα δεν διαθέτει μια δυναμική πραγματικής ανανέωσης αποδείχθηκε δυστυχώς κατά την τετραετία 2015-2019 για τη σημερινή αξιωματική αντιπολίτευση και αποδεικνύεται καθημερινά για την τωρινή κυβέρνηση έκτοτε. Εξάλλου, σε αντίθεση προς ό,τι συνέβη σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου (Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία), σ’ εμάς νέα πολιτικά σχήματα δεν μπόρεσαν να μακροημερεύσουν και να μεγαλώσουν σε βαθμό επαρκή ώστε να διεκδικήσουν ή και να κατακτήσουν την εξουσία. Άρα η αλλαγή σελίδας που χρειάζεται η Ελλάδα προκειμένου να μπορέσει να επιβιώσει μακροπρόθεσμα εδώ ο ελληνισμός (αφού αυτό είναι, χωρίς καμία υπερβολή, το μακροπρόθεσμο ιστορικό στοίχημα), θα πρέπει να προέλθει μέσα από το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Μια πολιτική δύναμη πέρα από τα δύο σημερινά μεγάλα κόμματα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη να προτείνει και, εφόσον το εγκρίνει ο ελληνικός λαός, να εφαρμόσει νέες προοδευτικές πολιτικές, αποδομώντας το πελατειακό σύστημα και οικοδομώντας ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος που θα δρομολογήσει βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και θα ανακόψει τον δημογραφικό κατήφορο. Μετά την ανάληψη της ηγεσίας του από ένα νέο και άφθαρτο πρόσωπο, όπως ο Νίκος Ανδρουλάκης, το ΚΙΝΑΛ δημιουργεί την ελπίδα πως θα μπορέσει ν’ αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Άλλωστε η μεταβολή φαίνεται από τις πρώτες κιόλας μέρες να συνοδεύεται από μία νέα προσέγγιση των προβλημάτων του τόπου, στη βάση ρεαλιστικών εκτιμήσεων και κοστολογημένων προτάσεων. Ένας παραπέρα λόγος αισιοδοξίας είναι ότι ο συγκεκριμένος πολιτικός χώρος, έχοντας μείνει εκτός του νυμφώνος της εξουσίας μετά το 2011 (αυτοδύναμος), ή έστω το 2015, είχε περισσότερο χρόνο στη διάθεσή του από τους άλλους δύο (ΝΔ – ΣΥ.ΡΙΖ.Α) για αναστοχασμό και ανασυγκρότηση. Τα υπόλοιπα θα φανούν όταν έρθει η ώρα των εκλογών.

Κώστας Χρυσόγονος, Καθηγητής Νομικής στο Α.Π.Θ.

Άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ στις 22.1.2022