Οι διαρκείς αλλαγές στο εκλογικό σύστημα

Δημοσιευμένο άρθρο του Κώστα Χρυσόγονου στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», 11.01.2020

Στην ελληνική πολιτική ιστορία οι αλλαγές εκλογικού συστήματος είναι εξαιρετικά  συχνό φαινόμενο, σε αντίθεση προς ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες με μακρά παράδοση αντιπροσωπευτικών θεσμών, όπου το σύστημα αυτό παραμένει αμετάβλητο (π.χ. πλειοψηφικό σε ΗΠΑ και Μεγ. Βρετανία, αναλογική στην μεταπολεμική Γερμανία κλπ). Στο παρελθόν πολλές από τις αλλαγές εκείνες είχαν σαφή κομματική στόχευση και μάλιστα ψηφιζόταν στις παραμονές της διεξαγωγής εκλογών, εισάγοντας έτσι μια υπονομευτική για το πολίτευμα αβεβαιότητα στους κανόνες του πολιτικού «παιγνίου» (κορυφαίο παράδειγμα όσα συνέβησαν το 1958). Θέλοντας να περιορίσει κάπως το κακό, ο αναθεωρητικός νομοθέτης του 2001 (δηλ. τα δύο τότε υπάρχοντα κόμματα εξουσίας, ΠΑ.ΣΟ.Κ. και Ν.Δ.) εισήγαγε στο άρθρο 54 παρ. 1 του Συντάγματος την πρόβλεψη ότι το εκλογικό σύστημα καθορίζεται «με νόμο που ισχύει από τις μεθεπόμενες εκλογές, εκτός και αν προβλέπεται η ισχύς του άμεσα από τις επόμενες εκλογές με ρητή διάταξη που ψηφίζεται με την πλειοψηφία των δύο τρίτων του όλου αριθμού των βουλευτών».

Εξέλιπε έτσι για την εκάστοτε κοινοβουλευτική πλειοψηφία το άμεσο ωφελιμιστικό κίνητρο από την φωτογραφική (των δικών της κομματικών σκοπιμοτήτων) αλλαγή του εκλογικού συστήματος, χωρίς όμως να εκλείψουν, παρά ταύτα, οι αλλεπάλληλες νομοθετικές παρεμβάσεις στο σύστημα αυτό. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι παρεμβάσεις αυτές γίνονται σε αντίθετες μεταξύ τους κατευθύνσεις, δηλ. το 2004 (ν. 3231) σε αναλογικότερη κατεύθυνση, το 2008 (ν. 3636) σε πλειοψηφικότερη και το 2016 (ν. 4406) και πάλι σε αναλογικότερη. Η επικείμενη νέα νομοθετική πρωτοβουλία φαίνεται πως θα είναι και πάλι αντίστροφη της προηγούμενης του 2016 (δηλ. θα αποσκοπεί στην πριμοδότηση με επιπλέον έδρες του πρώτου κόμματος), επιβεβαιώνοντας τη διαπίστωση ότι τα ελληνικά πολιτικά κόμματα δεν μπορούν να συμφωνήσουν ούτε στο στοιχειώδες, που είναι οι όροι του μεταξύ τους εκλογικού ανταγωνισμού.

Ως προς το περιεχόμενό του, ο νέος εκλογικός νόμος φημολογείται πως θα συνιστά σε γενικές γραμμές επιστροφή στο σύστημα του ν.3636/2008, (το οποίο εφαρμόσθηκε σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις από το 2012 και μετά), με την ουσιώδη όμως διαφορά ότι η πριμοδότηση του πρώτου κόμματος δεν θα γίνεται πιά κατά τρόπο αυτόματο (δηλαδή με 50 επιπλέον έδρες, ανεξαρτήτως άλλων παραμέτρων), αλλά θα συναρτάται με το ποσοστό ψήφων του κόμματος αυτού. Τούτο μπορεί, από συνταγματική άποψη, να αξιολογηθεί θετικά, με τη έννοια ότι η σταθερή ενίσχυση των 50 εδρών στο πρώτο κόμμα κατέληγε να είναι υπέρμετρη όταν συνέβαινε εκείνο να έχει λάβει ποσό της τάξης π.χ. του 18,9%, όπως είχε συμβεί στις εκλογές του Μαΐου 2012 ( τότε η «Νέα Δημοκρατία» έφθασε στις 108 έδρες, δηλαδή ποσοστό εδρών σχεδόν διπλάσιο του ποσοστού ψήφων της).  Μια πριμοδότηση σε συνάρτηση προς τα εκλογικά μεγέθη (π.χ. 50 εδρών εφόσον το πρώτο κόμμα βρεθεί στο 40% των ψήφων, αλλά μόνο 20-25 εδρών εφόσον περιορίζεται στο 30%) προκαλεί λιγότερα προβλήματα σε σχέση προς  καλύτερα προς τη συνταγματική αρχή της ισοδυναμίας της ψήφου.

Όλα αυτά βέβαια μάλλον δεν αφορούν τις αμέσως επόμενες βουλευτικές εκλογές, είτε διεξαχθούν στο τέλος της τετραετίας ( το 2023) είτε και νωρίτερα, αφού η πλειοψηφία των 2/3 των βουλευτών φαίνεται πολιτικά δύσκολο να επιτευχθεί. Άρα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την προοπτική εφαρμογής, γι’ αυτές και μόνο τις εκλογές, του συστήματος του ν. 4406/2016, δηλαδή της (απλής) αναλογικής για όσα κόμματα ξεπεράσουν το «κατώφλι» του 3% πανελλαδικά για την είσοδό τους στη Βουλή. Το αν τούτο θα οδηγήσει σε αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης στηριγμένης στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία, και άρα στη διεξαγωγή σχεδόν αμέσως μετά νέων βουλευτικών εκλογών με το εκλογικό σύστημα  που θα ψηφισθεί, στις πρώτες εβδομάδες του 2020, είναι κάτι το οποίο προφανώς θα εξαρτηθεί από τα εκλογικά αποτελέσματα και άρα είναι αντικειμενικά αδύνατο να προεξοφληθεί με βεβαιότητα.

Γενικότερα πρέπει να επισημανθεί ότι ιδανικό εκλογικό σύστημα, υπεράνω τόπου και χρόνου, δεν υπάρχει. Το χειρότερο όμως από όλα τα συστήματα είναι το μη - σύστημα, δηλ. το χάος των διαρκών αλλαγών, πότε προς τη μία και πότε προς την άλλη κατεύθυνση. Όλα αυτά καταδεικνύουν ανωριμότητα του πολιτικού πολιτισμού μίας χώρας, η οποία αδυνατεί να κατακτήσει ένα σταθερό και ευρέως αποδεκτό θεσμικό πλαίσιο διεξαγωγής της κορυφαίας διαδικασίας έκφρασης της λαϊκής βούλησης, δηλ. των βουλευτικών εκλογών.

Και βέβαια ακόμη χειρότερη ανωριμότητα δείχνει η ανακολουθία στη συμπεριφορά συγκεκριμένων κομμάτων, τα οποία αφενός ψήφισαν το ισχύον σύστημα (σχεδόν) απλής αναλογικής (ν. 4406/2016) και αφετέρου με την άκρως επιθετική /  πολωτική ρητορική τους κατά των υπολοίπων φροντίζουν να ματαιώσουν εκ των προτέρων τις πιθανότητες μετεκλογικών συνεργασιών. Η απλή αναλογική θα μπορούσε να ευδοκιμήσει στην Ελλάδα (όπως π.χ. στη Γερμανία τα τελευταία 70 χρόνια), εάν υπήρχε πολιτική ατμόσφαιρα ουσιαστικού διαλόγου και όχι ύβρεων, φανατισμού και θεωριών συνωμοσίας. Αυτό ακριβώς, δηλ. η σταδιακή επίτευξη ενός ανώτερου επιπέδου πολιτικού πολιτισμού και έστω κάποιων συναινέσεων σε πιεστικά και κρίσιμα ζητήματα που αντιμετωπίζει ο τόπος, εκεί όπου μπορούν να επιτευχθούν τέτοιες συναινέσεις και άσχετα από το αν θα συνοδεύονται ή όχι από κυβερνητική συνεργασία, είναι άλλωστε το πραγματικό ζητούμενο για τη χώρα, πέρα και πάνω από το εκλογικό της σύστημα.